Οι σιδηροδρομικές μεταφορές αποτελούν ένα διαρκώς αναπτυσσόμενο μέσο μεταφορών και ένα πεδίο επενδύσεων προκειμένου να αντεπεξέλθουν στην αυξανόμενη ζήτηση, στο πλαίσιο της αναζήτησης φιλικότερων προς το περιβάλλον υποδομών. Ο σιδηρόδρομος ως μεταφορικό σύστημα έχει πολλά πλεονεκτήματα συγκριτικά με το βασικό ανταγωνιστή του, το οδικό δίκτυο. Παρέχει μεγαλύτερη ασφάλεια μετακινήσεων, δυνατότητα μαζικών μετακινήσεων ανθρώπων και εμπορευμάτων, δυνατότητα πρόσβασης σε όλους και οικονομία χρόνου. Για τους παραπάνω λόγους η ανάπτυξη των σιδηροδρομικών υποδομών βρίσκεται στις άμεσες προτεραιότητες της κυβέρνησης. Ας δούμε όμως την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στο σιδηροδρομικό δίκτυο.
Το ιδιαίτερο γεωμορφολογικό ανάγλυφό της δημιουργεί δυσκολίες στην ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου περιορίζοντάς το σε δυο βασικούς κλάδους. Πρόκειται για τους κλάδους Αθηνών-Πελοποννήσου στην Περιφέρεια Πελοποννήσου και Αθηνών-Βόρειας Ελλάδας στις Περιφέρειες Αθηνών και Μακεδονίας-Θράκης. Το συνολικό μήκος του σιδηροδρομικού δικτύου είναι 2.726km και η πυκνότητα του (1,9km/100km2 και 25km δικτύου/100.000 κάτοικους) είναι πολύ χαμηλότερη από τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ (6,7km/100km2 και 42km δικτύου/100.000 κάτοικους). Οι αποκλίσεις αυτές οφείλονται τόσο στους ορεινούς όγκους όσο και στο πλήθος των νησιών, η σημαντική έκταση των οποίων συνυπολογίζεται στην επιφάνεια της χώρας. Τα σημαντικότερα προβλήματα της υπάρχουσας υποδομής αφορούν τις εμπορευματικές μετακινήσεις, την έλλειψη σιδηροδρομικών συνδέσεων με τα μεγάλα λιμάνια της χώρας και οι χαμηλές ταχύτητες κίνησης των συρμών εξαιτίας του πεπαλαιωμένου δικτύου και τροχαίου υλικού. Η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται από την ασυμβατότητα του δικτύου Πελοποννήσου με το σιδηροδρομικό δίκτυο της υπόλοιπης χώρας ενώ οι περιοχές της Δυτικής Ελλάδας δεν καλύπτονται. θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στην Ελλάδα έχει δοθεί πολύ μεγάλο βάρος στην ανάπτυξη του οδικού δικτύου, εξαιτίας του αρχικού χαμηλότερου κόστους κατασκευής και όχι μόνο συγκριτικά με το σιδηρόδρομο, στερώντας του έτσι ένα μεγάλο μερίδιο των εμπορευματικών κυρίως μεταφορών. Παρά τη σχετικά προβληματική κατάσταση που επικρατεί υπάρχουν σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης γιατί ο σιδηρόδρομος στο μέλλον, καλείται να αυξήσει σημαντικά το μερίδιο του στις μετακινήσεις και να γίνει ένα σύγχρονο, άνετο και φιλικό προς το περιβάλλον μέσο μεταφοράς. Σε αυτή την κατεύθυνση γίνονται επενδύσεις που αφορούν στην αναβάθμιση της υπάρχουσας δομής του υπεραστικού σιδηρόδρομου όπως η αναβάθμιση του σιδηροδρομικού άξονα Αθήνας-Θεσσαλονίκης και στα αστικά και περιαστικά σιδηροδρομικά συστήματα (μετρό Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Προαστιακός). Επίσης, η βελτίωση της σύνδεσης του δικτύου με τα λιμάνια της Θεσσαλονίκης, της Αλεξανδρούπολης, του Ικονίου και της Πάτρας θα διευκολύνει τη χρήση του σιδηρόδρομου για τη διακίνηση εμπορευμάτων καθώς και τη χρήση συνδυασμένων μεταφορών. Παράλληλα με τις βελτιώσεις των σιδηροδρομικών αξόνων που αναφέρθηκαν προηγουμένως, σημαντικό ρόλο στην αναβάθμιση της λειτουργίας και κυριότερα στην αύξηση της επιβατικής κίνησης των σιδηροδρόμων θα έχει και η δημιουργία προαστιακού περιφερειακού συστήματος σιδηροδρόμων στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Η λειτουργία τέτοιου συστήματος περιλαμβάνει τόσο αναβάθμιση τμημάτων της υπάρχουσας υποδομής, όσο και κατασκευή νέων γραμμών που θα ενώνουν την Ευρύτερη Περιοχή της Θεσσαλονίκης με τα γύρω αστικά κέντρα. Έχει ήδη διεξαχθεί προκαταρτική μελέτη για το έργο αυτό. Στα πλαίσια της εφαρμογής της Ευρωπαϊκής πολιτικής των μεταφορών και στην προσπάθεια σύγκλισης της Ελλάδας εφαρμόζονται προγράμματα αναβάθμισης του τομέα των μεταφορών στη χώρα. Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Σιδηρόδρομοι» χρηματοδοτούμενο και από τα τρία μέχρι στιγμής Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης αποσκοπεί στην αναβάθμιση των σιδηροδρόμων στη χώρα. Στα πλαίσια της χρηματοδότησης από το Α΄ , Β΄ και Γ΄ ΚΠΣ πραγματοποιήθηκαν εργασίες αναβάθμισης τμημάτων της γραμμής Αθήνας – Θεσσαλονίκης – Ειδομένης και επενδύσεις σε τροχαίο υλικό για τη βελτίωση της ασφάλειας και της άνεσης στις μετακινήσεις Ο περαιτέρω σχεδιασμός των επενδύσεων στον τομέα των σιδηροδρόμων περιλαμβάνει χρηματοδότηση από το Δ΄ ΚΠΣ (2008 – 2017) για σημαντικά έργα αναβάθμισης των σιδηροδρομικών μεταφορών στην Ελλάδα. Στα πλαίσια αυτά προβλέπονται επενδύσεις σε υποδομή, τροχαίο υλικό και στα συστήματα πληροφορικής και σε λοιπές λειτουργίες.
Τα βασικότερα από αυτά τα έργα υποδομής περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω:
• Κατασκευή διπλής γραμμής στον Πάτρα-Αθήνα-Θεσσαλονίκη-Εύζωνοι/Πελοπόννησος (ΠΑΘΕ/Π) έως τη Θεσσαλονίκη και στρώση μονής γραμμής υψηλών ταχυτήτων και έργα υποδομής για διπλή γραμμή στα υπόλοιπα τμήματα. • Έργα σηματοδότησης, τηλεδιοίκησης και ηλεκτροκίνησης σε όλο το μήκος του άξονα ΠΑΘΕ/Π • Διπλασιασμός της υφιστάμενης γραμμής μήκους 175 χλμ. του τμήματος Θεσσαλονίκη – Σέρρες –Προμαχώνας. • Διπλασιασμός της γραμμής Πλατύ – Σκύδρα • Λοιπά τεχνικά έργα (έργα σηματοδότησης, ανακαινίσεις μηχανοστασίων, σταθμών κλπ.) Επίσης για το χρονικό ορίζοντα του 2017 πρόκειται να γίνει η προμήθεια τροχαίου υλικού : • Ελκόντων οχημάτων κανονικής γραμμής • Αυτοκινηταμαξών κανονικής γραμμής • Ελκόμενων οχημάτων κανονικής γραμμής Ο σιδηρόδρομος τα επόμενα χρόνια αναμένεται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις μεταφορές στη χώρα. Οι επενδύσεις σε υποδομή και τροχαίο υλικό είναι ικανές να ενδυναμώσουν τη θέση του και να αποκτήσει το χαρακτήρα ενός αξιόπιστου γρήγορου και άνετου μέσου μεταφοράς βελτιώνοντας τη σιδηροδρομική σύνδεση με την υπόλοιπη Ευρώπη και αυξάνοντας έτσι και το μερίδιό του στη μεταφορά εμπορευμάτων και επιβατών. Βασικός στόχος για το μέλλον του σιδηροδρόμου στη χώρα είναι η αύξηση του μεταφορικού του έργου. Σε μια περίοδο που πολλοί οδικοί άξονες, κυρίως πέριξ των μεγάλων αστικών κέντρων παρουσιάζουν σημάδια κορεσμού και που οι οδικές μεταφορές παρουσιάζουν αύξηση, θα πρέπει ο σιδηρόδρομος να αποτελέσει μια αξιόπιστη και συμφέρουσα λύση στις μεταφορές. Για να επιτευχθεί ο γενικός αυτός στόχος θα πρέπει να επιτευχθούν πρώτα κάποιοι πιο ειδικοί, επιμέρους στόχοι: • Ολοκλήρωση των έργων υποδομής στον άξονα ΠΑΘΕ/Π και της λειτουργίας των γραμμών υψηλών ταχυτήτων με ηλεκτροκίνηση • Βελτίωση των συνδέσεων του δικτύου με άλλα μεταφορικά δίκτυα, ειδικότερα με τα λιμάνια για τις μεταφορές των εμπορευμάτων • Αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Η υλοποίηση των παραπάνω στόχων για το μέλλον των σιδηροδρομικών μεταφορών θα έρθει μέσα από μια ολοκληρωμένη στρατηγική ενίσχυσης και αναβάθμισης των σιδηροδρόμων στην Ελλάδα. Ένα πρώτο βήμα προς τη κατεύθυνση αυτή θα είναι να εκμεταλλευτεί τα όποια πλεονεκτήματα που έχει έναντι των άλλων ανταγωνιστικών μέσων. Για το σκοπό αυτό θα συνεχιστούν οι επενδύσεις στον τομέα των υποδομών για την επίτευξη ενός δικτύου υψηλών ταχυτήτων. Επίσης, σημαντική κρίνεται η εκμετάλλευση της γεωγραφικής θέσης της χώρας σε μία γενικότερη στρατηγική που να αποσκοπεί στη δημιουργία διαμετακομιστικού κόμβου στην περιοχή. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει ένας άξονας της στρατηγικής να επικεντρώνεται και στην ενίσχυση των συνδυασμένων μεταφορών με επίκεντρο τον σιδηρόδρομο. Τέλος, βασική προϋπόθεση για την υλοποίηση των στόχων είναι και η καλύτερη δυνατή σιδηροδρομική κάλυψη μεγάλου τμήματος της χώρας, η εύκολη πρόσβαση στο δίκτυο και η υιοθέτηση μιας γενικότερης πολιτικής αναβάθμισης των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Μία τέτοια στρατηγική μπορεί μακροπρόθεσμα ή βραχυπρόθεσμα να αποφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Κάποια από τα κύρια οφέλη, όπως αναφέρονται στην Τεχνική Έκθεση της Μελέτης Σκοπιμότητας για την Κατασκευή Νέας Σιδηροδρομικής Γραμμής Μεταξύ Αντιρρίου – Ιωαννίνων – Ηγουμενίτσας, παρατίθενται παρακάτω: • Αλλαγή των προτύπων κινητικότητας των πολιτών και αύξηση της ζήτησης των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς • Μείωση των ατυχημάτων λόγω αύξησης των ανισόπεδων διαβάσεων • Μείωση του κόστους μετακίνησης και αντίστοιχη εξοικονόμηση ενέργειας λόγω της χρήσης Μέσων Μαζικής Μεταφοράς • Μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ως αποτέλεσμα της στροφής προς λιγότερο ρυπογόνα μέσα μεταφοράς. • Η ανάπτυξη ποιοτικότερων συνδέσεων με τα ευρωπαϊκά δίκτυα.
Δυστυχώς, το τραγικό γεγονός της φονικής πτώσης βράχων στα Τέμπη έδειξε με τον χειρότερο τρόπο τις ελλείψεις που υπάρχουν και την άμεση αναγκαιότητα για συνολική αναβάθμιση του τομέα των μεταφορών. Αν για παράδειγμα το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας ήταν πλήρως αναπτυγμένο θα μπορούσε να καλύψει τις έκτακτες ανάγκες που προέκυψαν. Επιδίωξη μας είναι να επιταχύνουμε τις απαραίτητες διαδικασίες για την αναβάθμιση και τον εκσυγχρονισμό του σιδηρόδρομου.
Γιάννης Μαγκριώτης
Υφυπουργός Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων
Σ.Σ . Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Μαγκριώτη για την ανταπόκριση του στο κάλεσμα μας για ενημέρωση των φίλων του σιδηροδρόμου και των συμπολιτών μας. Περιμένουμε ανάλογη ανταπόκριση και από άλλους πολίτικους να εκφράσουν την άποψη τους για το παρόν και το μέλλον του Ελληνικού Σιδηροδρόμου. Η ιστοσελίδα μας είναι ανοικτή σε κάθε πολίτη που θέλει να εκφράσει την άποψη του για τον Ελληνικό Σιδηρόδρομο.
