Συστάσεις ασφαλείας που δεν έχουν υλοποιηθεί, διερεύνηση των αιτιών του δυστυχήματος των Τεμπών μέσω συγκέντρωσης δευτερογενών στοιχείων κι έρευνα για το αν η έκρηξη οφείλεται σε παράνομο φορτίο που κουβαλούσε η εμπορική αμαξοστοιχία. Λίγες ημέρες πριν τη δημοσίευση του πορίσματος του Οργανισμού Διερεύνησης Σιδηροδρομικών και Αεροπορικών Ατυχημάτων (ΕΟΔΑΣΑΑΜ), ο πρόεδρος του Οργανισμού, Χρήστος Παπαδημητρίου, μιλάει στο iEidiseis για τα συστημικά λάθη, τις ελλείψεις, τις αβλεψίες και τις αστοχίες που οδήγησαν στο δυστύχημα των Τεμπών και θα εμπεριέχονται στο επίμαχο πόρισμα.
Γράφει ο Βασίλης Ανδριανόπουλος
ieidiseis.gr
Κι αυτό επειδή όπως εξήγησε, πολλές από τις παθογένειες που οδήγησαν στο δυστύχημα, εξακολουθούν να υφίστανται έως σήμερα.
Χωρίς ασφαλή μέθοδο επικοινωνίας
Το τελευταίο χρονικό διάστημα, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ έχει εκδώσει πληθώρα συστάσεων ασφαλείας που αφορούν τις τωρινές συνθήκες ασφαλείας του σιδηροδρομικού δικτύου. Όπως ανέφερε ο κ. Παπαδημητρίου, «η κυρίως σύστασή μας, που στηρίζεται στη διερεύνηση του δυστυχήματος, αφορά τις επικοινωνίες».
Η συγκεκριμένη σύσταση ασφαλείας στην οποία αναφέρεται ο κ. Παπαδημητρίου, εκδόθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2024. Τότε, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ με αφορμή την παραλίγο σύγκρουση δυο τρένων στην ίδια γραμμή με αντίθετη κατεύθυνση στην περιοχή Αχαρνών ΣΚΑ, ζητούσε από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να συνεργαστούν «χωρίς καθυστέρηση», σε ότι αφορά τις επικοινωνίες. Η επίμαχη σύσταση αφορούσε μια μεθοδολογία επικοινωνίας «που σχετίζεται με την ασφάλεια» κι «ενός μέσου επικοινωνίας που επιτρέπει την άμεση επαφή ένας προς έναν μεταξύ των σταθμαρχών και των μηχανοδηγών για όλες τις επικοινωνίες που σχετίζονται με την ασφάλεια». Η επείγουσα σύσταση κοινοποιήθηκε στη Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων, τον ΟΣΕ, τη ΓΑΙΟΣΕ, όλες τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις και το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών.
Όπως ανέφερε ο κ. Παπαδημητρίου, «θα υπάρχει σχετική επισήμανση στο πόρισμά μας, ότι η σύσταση κακώς μέχρι σήμερα δεν έχει υλοποιηθεί. Ο ΟΣΕ που έχει αναλάβει την ευθύνη υλοποίησης της δέσμευσης, μας είχε διαβεβαιώσει ότι το συγκεκριμένο μέσο επικοινωνίας θα είχε εγκατασταθεί έως το τέλος του περασμένου Δεκεμβρίου. Για διάφορους λόγους αυτό δεν έχει γίνει. Τώρα έχουμε υποσχέσεις για υλοποίηση της σύστασης έως τα τέλη Μαρτίου. Δεν μπορώ να πω όμως με σιγουριά ότι αυτό θα συμβεί, επειδή δεν είμαστε εμείς υπεύθυνοι».
Η έλλειψη αυτού του συστήματος επικοινωνίας είναι πολύ σημαντική, καθώς σύμφωνα με τον κ. Παπαδημητρίου, «από την ανάλυση των συνομιλιών του σταθμάρχη και των μοιραίων μηχανοδηγών, προκύπτει ότι δεν υπήρχε η σωστή μεθοδολογία επικοινωνίας. Αν υπήρχε, ακόμη και με το απαρχαιωμένο σύστημα επικοινωνίας VHF, το δυστύχημα των Τεμπών δεν θα είχε συμβεί».
«Εντοπίσαμε επικίνδυνα πράγματα στο δίκτυο»
Εκτός όμως από αυτή τη σύσταση ασφαλείας, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ έχει εκδώσει μια σειρά άλλων επισημάνσεων ασφαλείας του δικτύου. Σύμφωνα με τον κ. Παπαδημητρίου, «o κύριος λόγος σύνταξης του πορίσματος, είναι η έκδοση συστάσεων ασφαλείας, προκειμένου να αποφευχθούν παρόμοια δυστυχήματα στο μέλλον. Επειδή εντοπίσαμε επικίνδυνα πράγματα στο δίκτυο και τη λειτουργία των τρένων, εκδώσαμε αυτές τις συστάσεις, θεωρώντας ότι έτσι θα βοηθήσουμε την ασφάλεια των σιδηροδρόμων».
Μια ακόμη επισήμανση ασφαλείας εκδόθηκε από τον ΕΟΔΑΣΣΑΜ στις 17 Οκτωβρίου 2024, με αφορμή περιστατικά «επαναλαμβανόμενης τοποθέτησης συρμών σε λανθασμένη διαδρομή καθώς και της παραβίασης φωτοσημάτων». Αυτά τα περιστατικά αποδεικνύουν σύμφωνα με τον Οργανισμό, ότι ορισμένοι φορείς «δεν έχουν ακόμη υιοθετήσει την απαραίτητη για ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος κουλτούρα ασφαλείας». Η σύσταση αφορούσε την απαρέγκλιτη τήρηση των ορίων ταχύτητας των αμαξοστοιχιών και των φωτοσημάτων.
Βάσει όσων σχολίασε ο κ. Παπαδημητρίου, «ο ΟΣΕ ανεπίσημα μας έχει ενημερώσει ότι έχουν επιβληθεί κάποια πειθαρχικά μέτρα σε εμπλεκόμενους για 2-3 από αυτά τα περιστατικά. Πάντως, ακόμη και σήμερα, ο κανονισμός για τα φωτοσήματα είναι πολύ γενικός και δεν μπορείς να πεις αν τηρείται ή όχι».
Σε ακόμη μια σύσταση που εκδόθηκε στις 27 Νοεμβρίου 2024, με αφορμή την αποφευχθείσα σύγκρουση στον σιδηροδρομικό σταθμό Κορινού, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ σημείωνε ότι δημιουργούνται «αμφιβολίες για την πλήρη, αποτελεσματική και ορθή λειτουργία των συστημάτων τηλεδιοίκησης».
Αναφορικά με άλλη σύσταση ασφαλείας που εκδόθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2024, σχετικά με τον καθαρισμό του δικτύου, ο κ. Παπαδημητρίου ανέφερε ότι «ο ΟΣΕ μας έχει ενημερώσει πως έχει προχωρήσει στον καθαρισμό των πιο επικίνδυνων σημείων καθώς κι ότι έχει εξασφαλίσει πόρους ώστε να προβαίνει σε προληπτικό καθαρισμό. Έχουν γίνει κάποια βήματα».
«Πολύ λίγοι εργαζόμενοι»
Πάντως, αυτές οι επισημάνσεις ασφαλείας δεν θα είναι οι μοναδικές που θα εμπεριέχονται στο πόρισμα, καθώς σύμφωνα με τον κ. Παπαδημητρίου, «υπάρχουν πολλές ακόμη. Για παράδειγμα, μια εξ αυτών θα αφορά την υποστελέχωση του ΟΣΕ. Πριν τα μνημόνια, ο ΟΣΕ είχε περισσότερα από 3.000 άτομα προσωπικό και πλέον έχει λιγότερα από 600. Ακόμη και με το σημερινό οργανόγραμμα, το προσωπικό που ο ΟΣΕ χρειάζεται ώστε να λειτουργεί ασφαλώς, είναι τα 2.200 άτομα. Θα έπρεπε να είχε περισσότερους από 500 σταθμάρχες, όμως όταν έγινε το δυστύχημα είχε 117. Σήμερα έχει περίπου 190. Είναι ακόμη πολύ λίγοι».
Βάσει όσων πληροφόρησε ο κ. Παπαδημητρίου, «κάποιες από τις υπόλοιπες συστάσεις προς τον ΟΣΕ που θα εμπεριέχονται στο πόρισμα, θα αφορούν μεταξύ άλλων την προληπτική συντήρηση στο τροχαίο υλικό και την καλύτερη επίβλεψη του προσωπικού του για το αν εφαρμόζονται τα συστήματα ασφαλείας. Αντίστοιχα, και η Hellenic Train θα πρέπει να επιβλέπει τους μηχανοδηγούς της για το αν εφαρμόζουν τα πρωτόκολλα επικοινωνίας».
Δύο χρόνια μετά το δυστύχημα των Τεμπών, ο κ. Παπαδημητρίου σχολίασε πως «έχουν γίνει κάποια βήματα, η κατάσταση του δικτύου είναι καλύτερη. Φυσικά όμως δεν βρισκόμαστε στο επίπεδο που θα θέλαμε. Αν ήμασταν σαν την Γερμανία και ήμασταν απολύτως ασφαλείς, δεν θα εκδίδαμε συστάσεις. Προφανώς λοιπόν, όταν εκδίδουμε τόσες συστάσεις, σημαίνει ότι η κατάσταση εξακολουθεί να μην είναι αυτή που θα έπρεπε».
«Η διαχείριση του τόπου του δυστυχήματος έγινε από ανθρώπους χωρίς ειδική τεχνογνωσία»
Αναφορικά με τις συνθήκες διερεύνησης του δυστυχήματος, ο κ. Παπαδημητρίου ανέφερε ότι «η συλλογή των στοιχείων ήταν πολύ δύσκολη. Κι αυτό επειδή τα στοιχεία μας είναι δευτερογενή».
Ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ συγκροτήθηκε με τον νόμο 5014/23. Βάσει των διατάξεων του νόμου σύμφωνα με τον κ. Παπαδημητρίου, «ο τόπος του δυστυχήματος είναι ιερός. Επομένως, πηγαίνουν επί τόπου οι ερευνητές, ώστε να βρουν αυτά που πρέπει. Αυτό όμως είναι κάτι που δεν μπορούσαμε να πράξουμε, επειδή η επίσημη έρευνα του Οργανισμού, ξεκίνησε πριν από περίπου ένα χρόνο. Η διαχείριση του τόπου του δυστυχήματος έγινε από ανθρώπους χωρίς ειδική τεχνογνωσία».
Αναφορικά με τις αιτίες που αυτό συνέβη, ο ίδιος σχολίασε ότι «το Δ.Σ. του Οργανισμού τοποθετήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2023. Όταν ανέλαβα, υπέβαλλα αίτημα προς τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Σιδηροδρόμων να συνδράμει τις έρευνες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η ανεπίσημη έρευνα να ξεκινήσει τον Οκτώβριο του 2023, όμως η επίσημη έναρξη της διερεύνησης ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2024».
Μάλιστα, όπως επισήμανε ο κ. Παπαδημητρίου, η επίσημη διερεύνηση του δυστυχήματος από τον ΕΟΔΑΣΑΑΜ, θα μπορούσε ακόμη και σήμερα να μην έχει ξεκινήσει: «Βάσει του νόμου, ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ, μπορεί να ξεκινήσει τη διερεύνηση σιδηροδρομικών ατυχημάτων, όταν αποκτήσει εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας, μέσω της έκδοσης Προεδρικού Διατάγματος. Μέχρι και σήμερα αυτό δεν έχει συμβεί. Επειδή λοιπόν είχα ιερό καθήκον να προχωρήσω τη διερεύνηση του δυστυχήματος, ζήτησα από το υπουργείο να αλλάξει ο νόμος και να προβλέψει ότι μπορούμε να διερευνήσουμε, υπό την προϋπόθεση της τοποθέτησης σιδηροδρομικών διερευνητών. Αυτή η αλλαγή του νόμου έγινε τα Χριστούγεννα του 2023. Αν αυτό δεν γινόταν, ακόμη και σήμερα δεν θα μπορούσαμε να διερευνήσουμε».
Οι έρευνες για το παράνομο φορτίο
Πάντως, ο ίδιος υπογράμμισε ότι «έχουμε προβεί σε πλήρη αναπαράσταση του τι έγινε. Αυτό που δημιουργεί μεγάλη δυσκολία, είναι να πεις με επιστημονική βεβαιότητα τι προκάλεσε την έκρηξη. Αν δηλαδή υπήρχε ή όχι παράνομο φορτίο. Τα μόνα στοιχεία που έχουμε, είναι τα βίντεο και οι δειγματοληψίες που έγιναν στο έδαφος 29 ημέρες μετά».
Σχετικά με το αν η πυρόσφαιρα που διακρίνεται στα βίντεο μπορεί να προέκυψε από τα έλαια σιλικόνης του τρένου, ο κ. Παπαδημητρίου σχολίασε ότι «αυτό είναι που ψάχνουμε μέσω πρότυπων υπολογιστικών μεθόδων. Έχουμε προσφύγει στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, το Πανεπιστήμιο της Γάνδης και το Σουηδικό Ινστιτούτο, ώστε να μας δώσουν τις σωστές παραμέτρους. Στη συνέχεια, μέσω της χρησιμοποίησης αυτών των παραμέτρων, θα τρέξουμε κάποια προγράμματα σε υπολογιστή, με μία μέθοδο που λέγεται υπολογιστική ρευστοδυναμική. Ακόμη δεν έχουμε οριστικά αποτελέσματα. Υπάρχει κάτι που προβληματίζει σχετικά με την έκρηξη και δεν φαίνεται να σχετίζεται με τα έλαια σιλικόνης. Περιμένουμε και την έκθεση κ. Δημήτρη Καρώνη από το ΕΜΠ, που προσπαθεί να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα».
Αντίστοιχα, σχετικά με το αν θεωρεί πως η μεταφορά 3.5 - 4 τόνων αρωματικών υδρογονανθράκων οδήγησε στην έκρηξη, ο κ. Παπαδημητρίου σχολίασε ότι «το μοντέλο μπορεί να μας πει αν η φλόγα που διακρίνεται στο βίντεο, δικαιολογείται από την καύση 3.5 τόνων υδρογονανθράκων. Μετά πρέπει να σκεφτούμε που θα μπορούσαν να μπουν αυτοί οι υδρογονάνθρακες. Επειδή τα βαγόνια μετά το τρίτο και το τέταρτο της εμπορικής αμαξοστοιχίες έχουν βρεθεί και είναι άθικτα, το μόνο μέρος που θα μπορούσε να μπει μια μικρή δεξαμενή καυσίμου είναι στο τρίτο ή το τέταρτο βαγόνι».
Πάντως, ο ίδιος υπογράμμισε ότι «από το να έχουμε το πιθανότερο σενάριο έως το να είμαστε απολύτως σίγουροι για τις αιτίες της έκρηξης, υπάρχει σύμφωνα με τους επιστήμονες μεγάλη απόσταση. Το δεδομένο είναι ότι αν αυτή η έκρηξη δεν φαινόταν στα βίντεο, δεν θα είχαμε καν λόγο να ψάξουμε αν η αμαξοστοιχία μετέφερε κάτι παράνομο. Δεν είναι εύκολο όμως να αποφανθείς μέσω ενός βίντεο».
«Πρέπει να αποκαλυφθεί η αλήθεια για να επέλθει η κάθαρση»
Σχετικά με το αν τα καθίσματα της μοιραίας αμαξοστοιχίας διέθεταν πυροπροστασία, ο ίδιος δήλωσε ότι «έχουμε στείλει δείγματα από τα καθίσματα σε ειδικό ινστιτούτο στη Γερμανία. Στόχος είναι να διαπιστωθεί αν είχαν τοποθετηθεί στα καθίσματα τα απαραίτητα υλικά που προβλέπονται και φέρουν ιδιότητες πυροπροστασίας. Αναμένουμε τα αποτελέσματα σε λίγες ημέρες».
Σχεδόν δύο χρόνια μετά το δυστύχημα των Τεμπών, ο κ. Παπαδημητρίου θεωρεί πως είναι επιβεβλημένο τα ερωτήματα που εξακολουθούν να γεννούνται για τις αιτίες της τραγωδίας να απαντηθούν. Κι αυτό επειδή όπως εξήγησε, «αν δεν μπορέσει να αποκαλυφθεί όλη η αλήθεια σε ένα δυστύχημα, δεν μπορεί να επέλθει η απαραίτητη κάθαρση και να διασφαλίσουμε ότι δεν θα ξανασυμβεί. Είναι εξόχως σημαντικό οι ένοχοι να τιμωρηθούν από την ανεξάρτητη δικαιοσύνη».
