Τα διλήμματα και ο διχασμός, η πολιτικοποίηση των έργων υποδομής στην πόλη, τα δεδομένα που πρέπει να χωνέψουμε και η προοπτική των διεκδικήσεων. Κι όμως μπορούμε
Τάσος Τασιούλας
voria.gr
Μια κουβέντα από τα παλιά ετοιμάζεται να ανοίξει και πάλι στη Θεσσαλονίκη, αν δεν άνοιξε ήδη. Ένα δίλημμα, το οποίο απέκτησε στο παρελθόν χαρακτηριστικά τίτλου σύγκρουσης στην πόλη και στην πορεία έμεινε στο περιθώριο, έρχεται και πάλι για να αποτελέσει το νέο μας πεδίο διαλόγου: Μετρό ή τραμ;
Το ερώτημα, έπειτα από τόσα και τόσα χρόνια που το κουβεντιάσαμε σε αυτή την πόλη, επαναλαμβάνεται. Φάρσα; Ψευδεπίγραφο δίλημμα; Άλυτο ζήτημα; Εκκρεμότητα που μας στοιχειώνει; Πραγματική απορία; Τις απαντήσεις δεν τις είχαμε, δεν τις έχουμε και δεν θα τις βρούμε. Γι' αυτό θα τις δώσει η... ζωή.
Ορισμένοι θα πουν ότι τις έχει ήδη δώσει. Άλλοι ότι καμιά ζωή δεν δίνει τις απαντήσεις, αλλά οι επιλογές ορισμένων, που έχουν αποφασιστικές αρμοδιότητες, που εξυπηρετούν δικές τους σκοπιμότητες, που έχουν τη μια ή την άλλη φιλοσοφία για τη λειτουργία ενός πολεοδομικού συγκροτήματος ή που διαθέτουν συγκεκριμένη πολιτική νοοτροπία.
Ο υφυπουργός Υποδομών, Νίκος Ταχιάος, στην παρουσίαση της Μελέτης Ανάπτυξης Μετρό Θεσσαλονίκης, όπου παρουσιάστηκε ένας οδικός χάρτης για το μέλλον του μετρό και των συγκοινωνιών της πόλης, είπε κάτι προφανές, έστω κι αν θέλουμε να το παραβλέπουμε. Στη Θεσσαλονίκη πολιτικοποιούμε τα έργα υποδομής.
Αγαπημένο παιχνίδι πολλών, που στο παρελθόν υποθήκευσε το μέλλον της Θεσσαλονίκης και σε αυτό το υποθηκευμένο μέλλον ζούμε σήμερα. Ο χρόνος παγιώνει συνθήκες, δημιουργεί δεδομένα, κατασκευάζει πραγματικότητες. Και καλώς ή κακώς πέρασε πολύς χρόνος που σε αυτή την πόλη συζητάμε τα ίδια και τα ίδια, ανοίγουμε ξανά και ξανά κουβέντες που έχουν γίνει και αδυνατούμε να συμβιβαστούμε με την πραγματικότητα. Επιμένουμε στη θεωρία, αντί να επιμείνουμε στην πράξη. Τα τετελεσμένα κάποια στιγμή πρέπει να αποδεχτούμε ότι δεν αλλάζουν. Ασχέτως εάν εκείνοι που τα δημιούργησαν είναι υπόλογοι για λανθασμένες αποφάσεις ή είναι εκείνοι που πιστώνονται σωστές αποφάσεις. Δεν παύουν να είναι η ζώσα πραγματικότητα.
Αν συνεχίσουμε να ζούμε σε φαντασιακές καταστάσεις δεν οδηγούμαστε πουθενά. Πώς θα ήταν αν δεν τεμαχίζονταν τα αρχαία στο σταθμό Βενιζέλου; Έλα ντε. Δεν θα το μάθουμε ποτέ. Τετελεσμένο. Άλλοι θα αναθεματίσουν για την επιλογή που έγινε, άλλοι θα χειροκροτήσουν την απόφαση που ελήφθη. Η κουβέντα δεν θα τελειώσει ποτέ. Να είχαμε να λέγαμε όμως. Τα αρχαία τεμαχίστηκαν, αποσπάστηκαν, επανατοποθετήθηκαν. Την πραγματικότητα θα τη δούμε μπροστά μας μόλις λειτουργήσει ο σταθμός. Και δεν αλλάζει. Και η όποια συζήτηση για το ποιος είχε δίκιο και ποιος άδικο είναι για λόγους αυτοϊκανοποίησης, που ουδόλως ενδιαφέρουν την τοπική κοινωνία, ενώ η Θεσσαλονίκη θα πορευτεί στο μέλλον με αυτό το δεδομένο, με τη συνθήκη που δημιούργησε η απόφαση, με το τετελεσμένο.
Το ίδιο ισχύει για πολλά έργα υποδομής στην πόλη. Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή τα έργα πολιτικοποιούνται. Και σε αυτό η ευθύνη δεν βαρύνει τους κομματικούς, οι οποίοι παίρνουν θέση αβίαστα και με βάση τη δική του νοοτροπία ο καθένας ή με βάση τα συμφέροντά του. Συμβαίνει κυρίως επειδή εκείνοι που είναι μονίμως διχασμένοι και δεν μπορούν να λάβουν (ή δε θέλουν να λάβουν) αποφάσεις, είναι εκείνοι τους οποίους υποτίθεται ότι πρέπει να εμπιστευτούμε ως κοινωνία. Οι ειδικοί. Οι επιστήμονες. Εκεί υπάρχει το μεγάλο πρόβλημα. Αυτοί πολιτικοποιούν τα έργα. Αυτοί που αδυνατούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους και να λειτουργήσουν στην πραγματικότητα κι όχι στο εργαστήριο. Με όλο το σεβασμό που έχω στη δουλειά τους και τις γνώσεις τους, στις απόψεις και τις τεκμηριωμένες θέσεις τους, πιστεύω ότι επιδεικνύουν διαχρονικά ανευθυνότητα απέναντι στην κοινωνία και την ίδια την πόλη. Όχι επειδή υποστηρίζουν τις θέσεις τους. Επειδή δεν είναι διατεθειμένοι για οποιονδήποτε συμβιβασμό με την πραγματικότητα και κυρίως επειδή επικρατεί ένας δογματισμός, ο οποίος (όπως όλοι οι δογματισμοί) είναι αδιέξοδος.
Μάθαμε στη Θεσσαλονίκη να ζούμε με αυτό το πρόβλημα και ως επιπρόσθετη στρέβλωση μάθαμε να παίρνουμε θέση υπέρ ή κατά μιας άποψης. Δεν μάθαμε να ακούμε για να μάθουμε, για να αποδεχτούμε, για να βρούμε τη χρυσή τομή, αλλά ακούμε για να απαντάμε. Θαρρείς κι επειδή κάποιος τον οποίο εκτιμούμε (πολιτικά, επιστημονικά, ανθρώπινα) πήρε μια θέση που μας άρεσε, πλέον αυτή είναι η θέση, την οποία υποστηρίζουμε μέχρις εσχάτων, χωρίς να μπορούμε να αποδεχτούμε τη διαφορετικότητα. Μια άλλη προσέγγιση, ακόμα κι αν αυτή είναι πιο εφικτή, πιο κοντά στην πραγματικότητα, από το ιδεατό, από το τέλειο, το οποίο πολλές φορές συνιστά ουτοπία κι όχι στόχο.
Μετρό ή τραμ λοιπόν; Το ερώτημα έχει αλλάξει πια. Έγινε: Και μετρό και τραμ ή μόνο μετρό; Το τραμ δεν είναι φαντασιακό, δεν είναι ουτοπία, δεν είναι μάταιη μια τέτοια κουβέντα γι' αυτό. Είναι θέμα προτεραιοτήτων, πόρων, δυνατοτήτων, εφικτότητας, αποφάσεων και πολιτικής προσέγγισης. Το ερώτημα άλλαξε, επειδή δημιουργήθηκε τετελεσμένο: Ολοκληρώνεται πια το μετρό. Δεν ξηλώνεται, δεν αλλάζει, θα μάθουμε να ζούμε σε μια Θεσσαλονίκη, που έχει μετρό.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η προοπτική του τραμ ως συμπληρωματικού μέσου στο μετρό είναι ένας χαμένος αγώνας. Παρά το γεγονός ότι στη Μελέτη Ανάπτυξης Μετρό Θεσσαλονίκης, το τραμ δεν υπάρχει πουθενά ως συμπληρωματικό μέσο. Αρκεί κάποιος να πεισθεί ότι μπορούν να κατευθυνθούν πόροι σε αυτό το έργο, να προτεραιοποιηθεί και να προστεθεί στον συγκοινωνιακό σχεδιασμό για την επόμενη μέρα της Θεσσαλονίκης. Αυτή είναι η μάχη που πρέπει να δοθεί πια.
Φαίνεται ότι εκείνοι που έχουν σήμερα αποφασιστικές αρμοδιότητες δεν το πιστεύουν το τραμ. Καλό ως ιδέα, εφικτό, αλλά δεν τους κάνει. Βάζουν άλλες προτεραιότητες, έχουν άλλη προσέγγιση. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Το μετρό καλύπτει σχεδόν το σύνολο του πολεοδομικού συγκροτήματος σε βάθος δεκαετιών, σύμφωνα με το σχέδιο. Σε αυτό το σχέδιο δεν χώρεσε το τραμ, παρότι έχει και την απαιτούμενη μελετητική ωριμότητα και τα σενάρια ανάπτυξής του ως συμπληρωματικό μέσο στο μετρό και την επιστημονική τεκμηρίωση. Οι προτεραιότητες είναι άλλες.
Το τραμ όμως δεν είναι θαλάσσια συγκοινωνία, ούτε υποθαλάσσια αρτηρία. Είναι το χρονικό σημείο που το καθορίζει αυτό το «δεν». Διότι και τα άλλα δυο έργα είχαν τη βάση για να υλοποιηθούν στη Θεσσαλονίκη, όμως παρέμειναν στη σφαίρα της φαντασίας, στη σφαίρα της ιδέας, στη σφαίρα της αδυναμίας υλοποίησης.
Η συγκυρία είναι κρίσιμη για την τύχη του τραμ. Το τετελεσμένο σήμερα είναι η βασική γραμμή του μετρό, η επέκτασή του στην Καλαμαριά κι από εκεί και πέρα ένας μπούσουλας για τα επόμενα χρόνια, που όμως μπορεί να μεταβληθεί ή να χωρέσει προσθήκες, βελτιώσεις και νέα μέσα εάν κάτι τέτοιο προκύψει από τη διαδικασία του δημοσίου διαλόγου και της διαβούλευσης στην οποία μπήκε η μελέτη ανάπτυξης μετρό Θεσσαλονίκης. Τουλάχιστον έτσι μας το παρουσίασαν...
Εκείνοι που υποστηρίζουν λοιπόν την ιδέα μιας Θεσσαλονίκης με τραμ θα πρέπει πρωτίστως να προβάλλουν ένα συγκεκριμένο σχέδιο, με επαρκή τεκμηρίωση, που να απαντά γιατί και τραμ στη Θεσσαλονίκη. Δεν έχει απαντηθεί αυτό το ερώτημα επαρκώς. Και δεν έχει απαντηθεί διότι ήδη υπάρχουν πολλά σενάρια για την όδευση του τραμ και έχει θολώσει το σχέδιο. Δεν είναι ενιαίο και όσοι θέλουν τραμ δεν έχουν καταλήξει μεταξύ τους τι τραμ θέλουν και πώς το θέλουν.
Σήμερα έχουμε από τη μια πλευρά μια μελέτη συγκεκριμένη (εφικτή ή ανέφικτη δεν έχει σημασία) χωρίς «ναι μεν αλλά», χωρίς «ίσως», κι από την άλλη πλευρά μια ιδέα, πολλά σχέδια, μια ρευστότητα, η οποία δεν έρχεται να απαντήσει στα δεδομένα που διαμορφώθηκαν ήδη.
Έτσι, αντί να προκύπτει άλλη μια πολιτικοποίηση ενός έργου, αντί να πάμε σε μια άγονη αντιπαράθεση, αντί να κυνηγάμε φαντάσματα κι αντί να μετατρέψουμε και το τραμ σε μια νέα ουτοπία για τη Θεσσαλονίκη του σήμερα και του αύριο, καλό είναι να «κουμπώσουν» τη συμπληρωματικότητα του τραμ στο μετρό, όσοι θέλουν το συγκεκριμένο μέσο, και με ένα πολύ συγκεκριμένο, εφικτό σχέδιο να παλέψουν την προσθήκη του μέσου στον συγκοινωνιακό σχεδιασμό για την πόλη των επόμενων ετών.
Δεν χρειάζεται να θυσιάσουν τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, δεν χρειάζεται να απολογηθούν γιατί εναντιώθηκαν στο μετρό, που πλέον γίνεται πράξη. Η πόλη δεν είναι πεδίο δικαίωσης. Το θέμα δεν είναι ποιος κερδίζει και ποιος χάνει. Το θέμα είναι να κερδίζει στην πορεία του χρόνου η Θεσσαλονίκη. Μπορεί να πονάει η λέξη συμβιβασμός, αλλά η ζωή και η πόλη προχωράει μέσα από συμβιβασμούς, ενίοτε επώδυνους και μοιραία ψάχνει και βρίσκει πάντα τη χρυσή τομή. Όποτε αυτό δεν έγινε η πόλη γνώρισε ήττες και αποτυχίες. Το κλειδί είναι η αποδοχή για να γίνει το επόμενο βήμα.
Στο ερώτημα συνεπώς «Και μετρό και τραμ ή μόνο μετρό;», η απάντηση δεν είναι δύσκολη. Μπορούμε και τα δύο, αρκεί να το κάνουμε σωστά κι αρκεί να πεισθούν όλοι, μέσα από όρους αποδοχής και συνεννόησης. Αρκεί να μην πολιτικοποιούμε τα έργα υποδομής και να είμαστε έτοιμοι να αφήσουμε στην άκρη τους δογματισμούς και τις εμμονές και να προχωρήσουμε με μια κοινωνική και σχεδιαστική συναίνεση, έτοιμοι να αποδεχτούμε τι είναι πραγματικά εφικτό και τι όχι. Πληρώσαμε ακριβά τους διχασμούς και τα διλήμματα. Τα πλήρωσε κυρίως η πόλη. Όπως και τους αγώνες για την τιμή των όπλων. Η πραγματική μάχη είναι αλλού, είναι αλλιώς. Όσοι δεν το καταλαβαίνουν θα μείνουν με το όνειρο. Ελπίζω να μην μείνει μαζί τους και η Θεσσαλονίκη.
sidirodromikanea.blogspot.com
