Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της εργάζονται από κοινού για την ανάπτυξη ενός καλύτερα συνδεδεμένου, ασφαλούς και βιώσιμου σιδηροδρομικού δικτύου.
Η ΕΕ διαθέτει ένα από τα πυκνότερα σιδηροδρομικά δίκτυα στον κόσμο, αν και τα εθνικά σιδηροδρομικά συστήματα διαφέρουν ανά την ΕΕ.
Στη δεκαετία του 1990 ξεκίνησε η διαδικασία βελτίωσης της συμβατότητας των εθνικών σιδηροδρομικών συστημάτων των κρατών μελών της ΕΕ, με τελικό στόχο την ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού και ανταγωνιστικού σιδηροδρομικού δικτύου που θα καλύπτει ολόκληρη την ΕΕ — του ενιαίου ευρωπαϊκού σιδηροδρομικού χώρου.
Η σιδηροδρομική πολιτική αποτελεί τμήμα της πολιτικής μεταφορών της ΕΕ, η οποία αποσκοπεί στην επίτευξη συνδεδεμένης, βιώσιμης, συμπεριληπτικής, ασφαλούς και προστατευμένης κινητικότητας σε όλη την ΕΕ.
Ορισμένα αριθμητικά στοιχεία σχετικά με τις σιδηροδρομικές μεταφορές στην ΕΕ
Το 5,1 % των επιβατικών μεταφορών στην ΕΕ πραγματοποιείται με σιδηροδρόμους (2020, Ευρωπαϊκή Επιτροπή)
Μόνο το 0,4 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στον τομέα των μεταφορών της ΕΕ προέρχεται από τις σιδηροδρομικές μεταφορές, γεγονός που τις καθιστά φιλικό προς το περιβάλλον μέσο μεταφοράς
Μόνο το 1,9 % της κατανάλωσης ενέργειας στον τομέα των μεταφορών στην ΕΕ μπορεί να αποδοθεί στις σιδηροδρομικές μεταφορές
Η σιδηροδρομική πολιτική με απλά λόγια
Η επέκταση και η εναρμόνιση του τομέα των σιδηροδρόμων στην ΕΕ έχει αντιμετωπίσει ποικίλες δυσκολίες στην πάροδο των χρόνων, οι οποίες έχουν επιβραδύνει τη διαδικασία ενοποίησης της ΕΕ στον τομέα. Αυτό οφείλεται στα εξής: ιστορικά κατακερματισμένοι ευρωπαϊκοί σιδηρόδρομοι λόγω πολύπλοκων αυτόνομων εθνικών συστημάτων χαμηλή αποδοτικότητα, ευελιξία και αξιοπιστία των υπηρεσιών, ιδίως για τις εμπορευματικές μεταφορές
Οι προκλήσεις αυτές παρεμποδίζουν την περαιτέρω αύξηση του μεριδίου του σιδηροδρομικού τομέα στο τοπίο της κινητικότητας στην Ευρώπη, παρότι υπάρχει ζήτηση από τους καταναλωτές και παρά το γεγονός ότι οι σιδηροδρομικές μεταφορές μπορούν να αποτελέσουν μια λύση φιλική προς το κλίμα.
Για την ενίσχυση της σιδηροδρομικής πολιτικής της ΕΕ, η ΕΕ ενέκρινε τα τελευταία χρόνια τέσσερις δέσμες μέτρων για τους σιδηροδρόμους, με στόχο: το άνοιγμα της αγοράς σιδηροδρομικών μεταφορών στον ανταγωνισμό την αύξηση της διαλειτουργικότητας των εθνικών σιδηροδρομικών συστημάτων τον καθορισμό πλαισίου για έναν ενιαίο ευρωπαϊκό σιδηροδρομικό χώρο
Οι τέσσερις δέσμες νομοθετικών μέτρων εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μεταξύ 2001 και 2016. Περιλαμβάνουν κοινές διατάξεις σχετικά με:την απελευθέρωση της αγοράς σιδηροδρομικών μεταφορών
την αδειοδότηση σιδηροδρομικών επιχειρήσεων και την πιστοποίηση των μηχανοδηγών
τις απαιτήσεις ασφαλείας
τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Σιδηροδρόμων και ρυθμιστικών φορέων στον τομέα των σιδηροδρόμων σε κάθε κράτος μέλος τα δικαιώματα των επιβατών στις σιδηροδρομικές μεταφορές
Η τέταρτη και τελευταία δέσμη μέτρων για τους σιδηροδρόμους, η οποία αποτελείται από έξι νομοθετικές πράξεις και επικεντρώνεται στα τελικά στοιχεία του ανοίγματος της αγοράς σιδηροδρομικών μεταφορών και της αύξησης της ανταγωνιστικότητάς της, τέθηκε σε ισχύ το 2021.
Ενιαίος ευρωπαϊκός σιδηροδρομικός χώρος
Ο ενιαίος ευρωπαϊκός σιδηροδρομικός χώρος είναι ένα πανευρωπαϊκό σύστημα σιδηροδρομικών δικτύων που αποσκοπεί να καταστήσει δυνατή την επέκταση του τομέα των σιδηροδρόμων με βάση τον ανταγωνισμό, την τεχνική εναρμόνιση και την από κοινού ανάπτυξη διασυνοριακών συνδέσεων, μέσω:ανοίγματος και αναδιάρθρωσης της σιδηροδρομικής αγοράς
αύξησης της ανταγωνιστικότητας και θέσπισης ισότιμων όρων ανταγωνισμού για τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις
ανάπτυξης των υποδομών ώστε να διασφαλίζεται η διαλειτουργικότητα
βελτίωσης της αποδοτικότητας όσον αφορά τη χρήση και την ασφάλεια των υποδομών
εξασφάλισης δίκαιης τιμολόγησης για τους καταναλωτές
Διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών (ΔΕΔ-Μ)
Στο ευρύτερο πλαίσιο της πολιτικής μεταφορών της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των σιδηροδρομικών μεταφορών, το διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών (ΔΕΔ-Μ) αποσκοπεί στη δημιουργία ενός δικτύου εννέα κεντρικών διαδρόμων που θα συνδέουν σιδηροδρομικές γραμμές με αυτοκινητοδρόμους, εσωτερικές πλωτές οδούς, θαλάσσιες οδούς, λιμένες και αερολιμένες σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι στόχοι είναι οι εξής:σύνδεση των χωρών της ΕΕ για τη διευκόλυνση της διασυνοριακής μεταφοράς ανθρώπων και εμπορευμάτων
συμβολή στην εδαφική συνοχή
διασφάλιση της διασυνδεσιμότητας μεταξύ των τρόπων μεταφοράς
στήριξη της μετάβασης προς τις βιώσιμες μεταφορές
Επί του παρόντος βρίσκεται σε εξέλιξη αναθεώρηση των κανόνων του ΔΕΔ-Μ.
Βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα
Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τον Δεκέμβριο του 2020 τη στρατηγική της για βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα. Η στρατηγική σκιαγραφεί τους στόχους της ΕΕ για τον τομέα των μεταφορών τις επόμενες δεκαετίες: να καταστεί η κινητικότητα πράσινη, έξυπνη και ανθεκτική. Για τον τομέα των σιδηροδρόμων ζητείται, στο πλαίσιο της στρατηγικής, διπλασιασμός των σιδηροδρόμων υψηλής ταχύτητας έως το 2030 στην ΕΕ.
Τον Ιούνιο του 2021 το Συμβούλιο ενέκρινε συμπεράσματα επί του θέματος. Το Συμβούλιο εξέφρασε την ικανοποίησή του για τη στρατηγική της Επιτροπής, δήλωσε ότι συμμερίζεται το φιλόδοξο όραμά της για τον τομέα των μεταφορών και τη συμβολή της στη βιωσιμότητα για τα επόμενα χρόνια και δεκαετίες.
Τον Ιούνιο του 2021 το Συμβούλιο εξέδωσε συμπεράσματα για τους σιδηροδρόμους. Οι υπουργοί της ΕΕ επισήμαναν την ανάγκη περαιτέρω ανάπτυξης των σιδηροδρομικών μεταφορών επιβατών και εμπορευμάτων στην ΕΕ. Τόνισαν επίσης ότι είναι σημαντικό να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα των σιδηροδρόμων έναντι κρίσεων και να συνεχισθούν οι επενδύσεις στη διαλειτουργικότητα των εθνικών συστημάτων και στην ενίσχυση της συνδεσιμότητας.
Μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη»
Η σιδηροδρομική πολιτική της ΕΕ υποστηρίζεται από σειρά χρηματοδοτικών προγραμμάτων, συμπεριλαμβανομένου του Μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη», ο οποίος χρηματοδοτεί στρατηγικά επενδυτικά έργα στους τομείς των μεταφορών, της ψηφιακής τεχνολογίας και της ενέργειας.
Ο κανονισμός εφαρμόζεται αναδρομικά από την 1η Ιανουαρίου 2021. Ο τομέας των μεταφορών θα λάβει το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης (περίπου 25 δισ. ευρώ από τα 33 δισ. ευρώ), εκ των οποίων μακράν το μεγαλύτερο μερίδιο θα διατεθεί στις σιδηροδρομικές μεταφορές.
Ευρωπαϊκό έτος σιδηροδρόμων
Το 2021 ορίστηκε από την ΕΕ ως Ευρωπαϊκό Έτος Σιδηροδρόμων —μια πρωτοβουλία για την προώθηση των σιδηροδρομικών μεταφορών ως βιώσιμης, καινοτόμου και ασφαλούς λύσης για την κινητικότητα στην Ευρώπη.
Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έτους Σιδηροδρόμων, η πορτογαλική Προεδρία του Συμβουλίου και η Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου διοργάνωσαν διαδικτυακή διάσκεψη για τις σιδηροδρομικές εμπορευματικές μεταφορές.
Τον Ιούλιο του 2023, η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση νέων μέτρων για την καλύτερη διαχείριση και τον συντονισμό της ευρωπαϊκής σιδηροδρομικής κυκλοφορίας. Η πρόταση συζητείται επί του παρόντος στους κόλπους του Συμβουλίου.
.consilium.europa.eu
