To πρώην οπλιταγωγό-αποβατικό «ΡΟΔΟΣ» (τύπου "παντόφλα"), ναυπήγησης του 1945 (σε ναυπηγείο της Αγγλίας), αγοράστηκε αρχικά από το Πολεμικό Ναυτικό (Π.Ν.), στο πλαίσιο της προμήθειας της σειράς LCT των αποβατικών σκαφών του Πολεμικού μας Στόλου.
Η εταιρεία των Σ.Β.Δ.Ε., το αγόρασε από το Π.Ν. μέσω ΟΔΙΣΥ και το μετασκεύασε σε σιδηροδρομικό πορθμείο στο διάστημα 1950-1952, ώστε να μεταφέρονται και σιδηροδρομικά οχήματα (κινητήρια και μη) μεταξύ Πάτρας και Κρυονερίου. Μέχρι τότε, επιβάτες και εμπορεύματα του δικτύου των ΣΒΔΕ, μετεπιβιβάζονταν ή μεταφορτώνονταν αποκλειστικά στα πλοία ΚΑΛΥΔΩΝ Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ιδιοκτησίας των ΣΒΔΕ ή σε εκμισθωμένα από αυτούς πλοία (πχ ΣΟΦΗ κλπ.), προσωρινά, όταν τα ΚΑΛΥΔΩΝ Ι, ΙΙ, ΙΙΙ έκαναν τις προγραμματισμένες ακινησίες τους για συντήρηση.
Το "ΡΟΔΟΣ" είχε μία δέσμη από 3 σιδηροδρομικές γραμμές, με σιδηροτροχιές και αντιτροχιές "χωνευτές" (εγκιβωτισμένες κατάλληλα) δηλ. "τροχιοδρομικά" στο δάπεδο του γκαράζ των αυτοκινήτων, που συνδέονταν μεταξύ τους με ελατηριωτό κλειδί και συνέβαλαν σε μια τροχιά προς τον καταπέλτη του πορθμείου. Μπορούσε να μεταφέρει 8 έως 9 φορτηγά βαγόνια ή 2 (εφοδιοφόρους) ατμάμαξες ή 2 μονές αυτοκινητάμαξες (ως σιδηροδρομικό πορθμείο) ή αντίστοιχα 10 έως 11 φορτηγά αυτοκίνητα ή λεωφορεία και 21 ΙΧ (ως οδικό πορθμείο). Το ΡΟΔΟΣ στην διάρκεια της χρήσης του από τους ΣΒΔΕ και μετέπειτα από τις εταιρείες με τις οποίες αυτοί συγχωνεύτηκαν και μετεξελίχθηκαν διαδοχικά, δηλαδή στους ΣΠΑΠ (Σιδηρόδρομοι Πελοποννήσου) 1953-1962 / ΣΕΚ (Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους) 1963-1970 / ΟΣΕ (Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος) 1971-1980, υπέστη διάφορες βελτιωτικές τροποποιήσεις για την αναβάθμιση των προσφερόμενων υπηρεσιών του (πχ μεγέθυνση των κλειστών του χώρων δηλ. του σαλονιού αναμονής επιβατών και της γέφυρας που από 3 μετωπιαία παράθυρα μεγαλώνοντας απέκτησε 5, με μεγέθυνση στο κομοδέσιο του. Μετά τις τροποποιήσεις αυτές, είχε πρωτόκολλο μεταφοράς 131 επιβατών τον χειμώνα και 215 το καλοκαίρι.
Το "ΡΟΔΟΣ" ήταν ένα σιδερένιο σκάφος και είχε μέγιστο μήκος 57,10 μ., εξωτερικό πλάτος 11,80 μ. και εκτόπισμα 531 τόνους (ολική χωρητικότητα 477,30 κόροι, καθαρή χωρητικότητα 319,90 κόροι). Διέθετε 2 μηχανές ντίζελ 12κύλινδρες PAXMAN RICARDO, 500 HP η κάθε μηχανή.
Ως πορθμείο μεταφοράς σιδηροδρομικών και οδικών οχημάτων (και επιβατών), έφερε τον χαρακτηρισμό Ε/Γ-Ο/Γ (επιβατηγό-οχηματαγωγό) και είχε αριθμό νηολογίου Πειραιώς 1147. Στο πλοίο υπηρετούσε πλήρωμα 8 έως 11 ναυτικών (καπετάνιος, μηχανικός, πλοηγός, ναύκληρος, ναύτες κλπ.), που ήσαν υπάλληλοι των σιδηροδρομικών εταιρειών που είχαν διαδοχικά στην ιδιοκτησία τους το πλοίο, δηλ. των ΣΒΔΕ, μετά το 1953 των ΣΠΑΠ, μετά το 1962 των ΣΕΚ και μετά το 1971 του ΟΣΕ.
Το "ΡΟΔΟΣ" είναι το πρώτο και πιθανόν μοναδικό σιδηροδρομικό πορθμείο που λειτούργησε ως τέτοιο στην Ελλάδα. Γνωρίζουμε ότι υπήρξε και ένα ακόμη οπλιταγωγό-αποβατικό σκάφος ("παντόφλα") του Π.Ν. που είχε χρησιμοποιηθεί ως σιδηροδρομικό πορθμείο, στην αμέσως μετά την Κατοχή περίοδο ανασυγκρότησης του σιδηροδρομικού δικτύου Πελοποννήσου, οπότε, λόγω καταστροφής της σιδηροδρομικής γέφυρας της διώρυγας του Ισθμού, μετέφερε σιδηροδρομικό τροχαίο υλικό (αυτοκινητάμαξες, ατμάμαξες και βαγόνια) από το λιμάνι του Πειραιά στον μικρό λιμενίσκο των Μύλων Αργολίδας, όπου επίσης προσέγγιζε διακλάδωση από την γραμμή Κορίνθου-Τριπόλεως-Καλαμών. Ήταν το αποβατικό "ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ", επίσης σειράς LCT, το οποίο πολλοί πιθανολογούν ότι ήταν το μετέπειτα "ΡΟΔΟΣ", δεδομένου ότι διεγράφη από το μητρώο του Π.Ν. την ίδια περίοδο περίπου που οι ΣΒΔΕ απέκτησαν και μετασκεύασαν σε σιδηροδρομικό πορθμείο το ΡΟΔΟΣ. Πάντως αυτή είναι μια εικασία ανεπιβεβαίωτη, που μονάχα με έρευνα στα αρχεία του Π.Ν. μπορεί να επιβεβαιωθεί. Εξ άλλου, όπως είδαμε, το αποβατικό "ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ" είχε ήδη χρησιμοποιηθεί ως σιδηροδρομικό πορθμείο, κατόπιν συνεργασίας των ΣΠΑΠ με το Π.Ν., την αμέσως μετά την Κατοχή περίοδο, για την μεταφορά σιδηροδρομικών οχημάτων στην Πελοπόννησο, συνεπώς ήταν ήδη σιδηροδρομικό πορθμείο και δεν χρειαζόταν να μετασκευαστεί από τους ΣΒΔΕ και στη συνέχεια τους ΣΠΑΠ (με τους οποίους οι ΣΒΔΕ συγχωνεύτηκαν το 1953)...
Η διαπόρθμευση μέσω του "ΡΟΔΟΣ" των φορταμαξών των ΣΠΑΠ για διακίνηση στο δίκτυο των ΣΒΔΕ και των φορταμαξών των ΣΒΔΕ για διακίνηση στο δίκτυο των ΣΠΑΠ, γινόταν 4 φορές την εβδομάδα, ώστε οι εμπορευματικές μεταφορές με πλήρη φορτηγά σιδηροδρομικά οχήματα μεταξύ Αθηνών / Πάτρας / λοιπής Πελοποννήσου και Αιτωλοακαρνανίας, να διεξάγονται χωρίς μεταφορτώσεις. Αντιθέτως οι τμηματικές αποστολές μη πλήρων φορταμαξών, από Πάτρα προς Αιτωλοακαρνανία διεξάγονταν είτε με διπλή μεταφόρτωση στο συμβατικό πλοίο μεταφοράς επιβατών και εμπορευμάτων ΚΑΛΥΔΩΝ ΙΙΙ των ΣΒΔΕ στην Πάτρα και στη συνέχεια στο λιμένα Κρυονερίου (όπου μεταφορτώνονταν στις εμπορικές αμαξοστοιχίες του δικτύου των ΣΒΔΕ που ανέμεναν στον λιμενοβραχίονα), είτε κατευθείαν με φορτηγά αυτοκίνητα των ΣΒΔΕ (μετά το 1953 των ΣΠΑΠ) μέσω πορθμείου Ρίου-Αντιρρίου, μεταφέρονταν στους προορισμούς τους. Στο λιμάνι της Πάτρας, πλησίον της σημερινής ιχθυόσκαλας και 600 μ. πριν τον ΣΣ Αγίου Ανδρέου, υπήρχε σιδηροδρομική διακλάδωση από την κύρια γραμμή των ΣΠΑΠ προς το σημείο όπου παραβαλλόταν το "ΡΟΔΟΣ". Ήταν η λεγόμενη "γραμμή διαπόρθμευσης", ίχνη της οποίας σώζονται σήμερα δίπλα στην κύρια σιδηροδρομική γραμμή που διέρχεται στην παραλία της Πάτρας, κοντά στην ιχθυαγορά. Στο σημείο αυτό οδηγούσε τις φορτάμαξες που προορίζονταν για το δίκτυο των ΣΒΔΕ από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Διαλογής Αγίου Ανδρέου Πατρών, η ατμάμαξα ελιγμών του σταθμού. Η είσοδος και έξοδος των φορταμαξών στο πλοίο, διευκολυνόταν με τη χρήση βαρούλκου (μηχανικού "εργάτη") και συρματόσχοινου. Οσάκις απαιτείτο, το "ΡΟΔΟΣ" με έκτακτα δρομολόγια, μετέφερε μεταξύ των δικτύων ΣΒΔΕ και ΣΠΑΠ και αυτοκινητάμαξες ή ατμάμαξες, τις οποίες το σιδηροδρομικό δίκτυο της Πελοποννήσου δάνειζε κατά καιρούς στο σιδηροδρομικό δίκτυο της Βορειοδυτικής Ελλάδος (Κρυονερίου-Αγρινίου), οσάκις οι δικές του κινητήριες μονάδες βρίσκονταν σε Γενική Επισκευή και χρειάζονταν αναπλήρωση.
Το Ε/Γ-Ο/Γ "ΡΟΔΟΣ" εξ αρχής και αμέσως μετά την απόκτησή του από τους ΣΒΔΕ (και στη συνέχεια ΣΠΑΠ), εκτός από διαπόρθμευση σιδηροδρομικών οχημάτων μεταξύ των λιμένων Πάτρας και Κρυονερίου, εκτελούσε και υπηρεσία πορθμείου αυτοκινήτων και επιβατών στη διαδρομή Ρίου-Αντιρρίου και ήταν μια από τις πρώτες "παντόφλες" που εξυπηρέτησαν την ιστορική αυτή πορθμειακή γραμμή. Την άδεια εκτέλεσης των δρομολογίων της εν λόγω πορθμειακής γραμμής την είχαν αποκτήσει οι σιδηροδρομικές εταιρείες που διαδοχικά ανέλαβαν την πλοιοκτησία του και έτσι εκτελούσαν με το εν λόγω σκάφος, συγκοινωνία φέρρυ μποτ μεταξύ Ρίου-Αντιρρίου, είτε οι ίδιες απ’ ευθείας, είτε μέσω εκμίσθωσης σε τρίτους (τελευταίος μισθωτής του, στα τέλη της δεκαετίας του 70, ήταν ο πλοίαρχος Κών. Καρόκης). Το "ΡΟΔΟΣ" χρησιμοποιήθηκε για τελευταία φορά ως σιδηροδρομικό πορθμείο το 1973 για τις μεταφορές εμφόρτων φορταμαξών του ΟΣΕ (εκείνη τη χρονιά σταμάτησαν οριστικά οι σιδηροδρομικές εμπορευματικές μεταφορές στην διαδρομή Πάτρα-Κρυονέρι- Αγρίνιο, ενώ οι επιβατικές είχαν καταργηθεί από το 1970), ενώ και μέχρι το 1975 εκτέλεσε κάποιες τελευταίες μεταφορές σιδηροδρομικού υλικού, όταν η ντιζελάμαξα Μιτσουμπίσι ελιγμών του Σταθμού Διαλογής Αγ. Ανδρέα Πατρών, μετέβη στην γραμμή Κρυονέρι-Αγρίνιο, για να περισυλλέξει όσα εμπορικά βαγόνια ήσαν χρήσιμα και είχαν απομείνει στους σταθμούς της γραμμής, για να τα φέρει στην Πάτρα. Το "ΡΟΔΟΣ" συνέχισε κανονικά τη λειτουργία του ως πορθμείο αυτοκίνητων και επιβατών στην γραμμή Ρίου-Αντίρριου μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1980, οπότε απεσύρθη της ενεργού ακτοπλοϊκής (πορθμειακής) συγκοινωνίας, επειδή συμπλήρωσε ηλικία 35 ετών, σύμφωνα με το Ν.Δ. 524/1970.
Στη συνέχεια προσορμίστηκε αρχικά στον όρμο του Αγ. Βασιλείου Πατρών και στη συνέχεια, την θερινή περίοδο του 1981, νοικιάστηκε ως παροπλισμένο σκάφος στην εταιρεία "ΑΛΚΥΟΝΙΣ ΤΑΧΕΑ ΣΚΑΦΗ ΕΠΕ", που το χρησιμοποίησε ως αποβάθρα προσεγγίσεως των ιπτάμενων σκαφών της ("δελφινιών") στη Ναύπακτο, επειδή δεν είχαν ολοκληρωθεί ακόμα τα έργα στην προβλήτα του λιμένα της Ναυπάκτου. Μετά τη λήξη της ενοικίασης, επανήλθε αρχικά στον όρμο Αγ. Βασιλείου και στη συνέχεια στον όρμο Πλατανίτης / Παλαιοπαναγιά (μεταξύ Αντιρρίου και Ναυπάκτου), όπου το 1982 μισοβούλιαξε στα αβαθή, στο σημείο που ήταν δεμένο, λόγω εισροής υδάτων στον χώρο του μηχανοστασίου, εξ αιτίας ρήγματος από σκουριά, λόγω παλαιότητας.. Καταβλήθηκαν προσπάθειες από τεχνικούς του ΟΣΕ υπό την επίβλεψη του μηχανικού Κων. Ανδρουλιδάκη, για ανέλκυση του σκάφους και στεγανοποίηση του. Επανειλημμένες απόπειρες για την εκποίηση του σκάφους εκ μέρους του ΟΣΕ επέβησαν άκαρπες και για αρκετό καιρό, το σκάφος είχε παραμείνει στο σημείο αυτό, μέχρι τελικά να πουληθεί για σκραπ. Φήμες έλεγαν ότι στη συνέχεια οδηγήθηκε για να χρησιμεύσει ως στόχος σε γυμνάσια του Π.Ν., αλλ’ όχι μόνο απεδείχθησαν ανακριβείς, αλλά αντίθετα το σκάφος με αμφίβολη πλευσιμότητα οδηγήθηκε στον κόλπο Αμπελάκιων της Σαλαμινας, όπου παρέμενε για χρόνια, μέχρι που τελικά το 1998 παρασύρθηκε από το ρεύμα και βυθίστηκε στα ανοιχτά της Κυνόσουρας όπου είχε προσαράξει και το ναυάγιο του εξακολουθεί να βρίσκεται εκεί, λίγο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, στο παρακάτω σημείο. https://www.google.com/.../@37.946761,23.../data=!3m1!1e3
Το 1969, επιστρέφοντας με τους γονείς μου από διακοπές στην Κέρκυρα, φτάσαμε στο Αντίρριο και περάσαμε απέναντι στο Ρίο με το "ΡΟΔΟΣ". Έτσι, είχα κι εγώ την τύχη να έχω ταξιδέψει με το θρυλικό αυτό πορθμείο - "παντόφλα" και να χαζέψω τις σιδηροδρομικές ράγες στο δάπεδο του γκαράζ των αυτοκίνητων, ενώ στο σαλόνι των επιβατών, είχε θυμάμαι στα παράθυρα, κουρτινάκια με το λογότυπο των ΣΕΚ (Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους), ίδια ακριβώς με τα κουρτινάκια των τότε επιβατικών βαγονιών των σιδηροδρόμων μας. Αυτή είναι και η μοναδική ανάμνηση που έχω από το πρώτο και ίσως μοναδικό σιδηροδρομικό πορθμείο που λειτούργησε στη χώρα μας. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια έχουν έρθει στη χώρα μας και έχουν δρομολογηθεί σε διεθνείς γραμμές της Αδριατικής, αλλά και της εσωτερικής ακτοπλοΐας, κάποια μεγάλα οχηματαγωγά κλειστού τύπου που προϋπήρχαν "τραινάδικα" στις χώρες από τις οποίες μας ήλθαν, όμως στις γραμμές που εξυπηρέτησαν στη χώρα μας, λειτούργησαν αμιγώς ως οχηματαγωγά αυτοκίνητων. Προσωπικά, ξαναχρησιμοποίησα σιδηροδρομικά πορθμεία ως επιβάτης τραίνων στην Ιταλία, στα στενά της Σικελίας, ανάμεσα σε Messina και Villa San Giovanni, τα επίσης φημισμένα "Scilla" (Σκύλα) & "Carridi" (Χάρυβδη), που ανήκουν φυσικά στους Ιταλικούς σιδηροδρόμους (και δεν είναι ένα, αλλά πολλά με αυτό το όνομα πχ SCILLA I, SCILLA II κλπ.)
Πηγές:
(1) "Οι Ελληνικοί Σιδηρόδρομοι" (λεύκωμα των εκδόσεων Μίλητος 1997, συγγραφείς μια ομάδα μελών του ΣΦΣ: I. Ζαρταλούδης, Δ. Κουτελίδης, Τ. Καρατόλος, Γ. Νάθενας, Σπ. Φασούλας, Αντ. Φιλιππουπολίτης)
(2) "Οι Σιδηρόδρομοι της Κεντρικής Ελλάδος" (εκδόσεις Μουσείου Φωτογραφίας Δήμου Καλαμαριάς "Χρήστος Καλεμκερής", συγγραφέας Κων. Ανδρουλιδάκης)
(3) Αρχείο Γ. Νάθενα και συγκεκριμένα ένας μεγάλος φάκελος για τους ΣΒΔΕ με αναλυτικά στοιχεία και ντοκουμέντα για το δίκτυο (γραμμή, σταθμοί, δρομολόγια, μελέτες βιωσιμότητας, στοιχεία επιβατικής και εμπορευματικής κινήσεως, έσοδα και δαπάνες, λίστες τροχαίου υλικού και πλωτών μέσων, κατάλογος προσωπικού κοκ), μέσα στον οποίο υπάρχει και ένας υποφάκελος για το πορθμείο "ΡΟΔΟΣ". Οι φάκελοι αυτοί διεσώθησαν από τον γράφονται, από την πολτοποίηση για την οποία προορίζονταν από τις υπηρεσίες του ΟΣΕ, την εποχή που υπηρετούσα εκεί ως ειδικός σύμβουλος του Δ.Σ. του ΟΣΕ
(4) www.shipfriends.gr
Στις λεζάντες που θα γράψω κάτω από κάθε μια φωτογρ. ή σχέδιο, θα αναγράφεται ο φωτογράφος ή ο κάτοχος του αρχείου ή εν γένει η πηγή.
sidirodromikanea
