ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...
Η περιοχή της Αγ. Παρασκευής Τεμπών με ομάδα προσκυνητών. Πάνω αριστερά η είσοδος μιας σιδηροδρομικής σήραγγας. Κάρτα του Ιωάννη Κουμουνδούρου. Αρχές δεκαετίας 1935. Συλλογή Αντώνη Γαλερίδη
Η σημερινή καθιερωμένη Κυριακάτικη εικόνα είναι προπολεμική και σπάνια. Απεικονίζει την περιοχή της Αγίας Παρασκευής στα Τέμπη και προβάλλει στο κέντρο της ένα ευρύ πέτρινο κλιμακοστάσιο με 25 σκαλοπάτια, το οποίο βρίσκεται κοντά στο ναΐσκο της Αγ. Παρασκευής και τη σπηλιά με το αγίασμα.
Η σκάλα αυτή οδηγεί ακριβώς κάτω από τη σιδηροδρομική γραμμή, πριν αυτή εισέλθει σε μια από τις σήραγγες που υπήρχαν στην παλιά χάραξη της μονής γραμμής κατά μήκος της Κοιλάδας, από την πλευρά του Ολύμπου. Μεγάλη ομάδα από εκδρομείς-προσκυνητές και των δύο φύλων, άλλοι όρθιοι και άλλοι καθιστοί, περιμένουν προφανώς να επιβιβαστούν στο τρένο. Μάλιστα ορισμένοι έχουν φθάσει ψηλά στα κιγκλιδώματα, τα οποία προστατεύουν τη σιδηροδρομική γραμμή. Θυμάμαι ότι δεν υπήρχε επίσημος σταθμός στο σημείο αυτό. Απλώς ο συρμός μείωνε την ταχύτητά του όταν έφθανε στην περιοχή της Αγ. Παρασκευής, ώστε οι επιβάτες που συνωστίζονταν στα παράθυρα να προλάβουν να κάνουν τον σταυρό τους και να ρίξουν κάποια κέρματα. Ήταν σαν να άναβαν ένα κερί στη χάρη της Αγίας. Όταν όμως το τρένο ήταν εκδρομικό αποβίβαζε ή επιβίβαζε και στο σημείο αυτό επιβάτες. Πάνω αριστερά στη φωτογραφία διακρίνεται η είσοδος της σήραγγας, η οποία ήταν επενδυμένη με πέτρα σε τοξωτό σχέδιο. Εκείνο όμως το οποίο προκαλεί εντύπωση είναι ότι όλοι οι άρρενες εκδρομείς φορούν ψάθινα καπέλα του τύπου μπαγιασόν, ειδικά για το καλοκαίρι.
Η φωτογραφία αυτή προέρχεται από επιστολικό δελτάριο του Λαρισαίου εκδότη Ιωάννη Κουμουνδούρου, ο οποίος είχε το κατάστημά του στο ισόγειο κτήριο που στέγαζε τη Λαϊκή Τράπεζα, στη γωνία των οδών Κύπρου και Φιλελλήνων, αλλά είχε πρόσοψη προς την Φιλελλήνων. Ο Ιωάννης Κουμουνδούρος είναι γνωστός και από άλλα δελτάρια, με λήψεις δικές του, καλές οι περισσότερες, υστερούσαν όμως στην εκτύπωση. Η κάρτα προέρχεται από τη σπουδαία συλλογή του Αντώνη Γαλερίδη[1].
Το εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής βρίσκεται στο κέντρο περίπου της Κοιλάδας των Τεμπών, κτισμένο μέσα σε βράχο και αποτελεί σήμερα μία από τις σημαντικότερες και θελκτικότερες περιοχές της. Η παλαιότερη αναφορά του συναντάται στο οδοιπορικό του Jacob Ludwig Salomo Bartholdy (1779-1825)[2]. Είχε επισκεφθεί τον Σεπτέμβριο του 1803 τα Αμπελάκια και απ' εκεί κατευθύνθηκε προς τα Τέμπη. Στην περιγραφή της Κοιλάδας σημειώνει σε κάποιο σημείο: "Οι υπώρειες του Ολύμπου αποτελούν ένα πολύ στενό πέρασμα. Κανένας δρόμος δεν περνάει από την πλευρά αυτή. Σε ένα μόνο σημείο σχηματίζεται μια όμορφη συστάδα πρασίνου με δένδρα, όπου έκτισαν ένα ναΐδριο αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή" [3].
Ο σημερινός ναός ανακαινίστηκε το 1921 από τους σιδηροδρομικούς και λέγεται ότι αφορμή υπήρξε η θαυματουργός επέμβαση της Αγίας Παρασκευής, όταν ένας μεγάλος βράχος αποκολλήθηκε από τον Όλυμπο και αντί να καταλήξει στο διερχόμενο τρένο, άλλαξε πορεία και έπεσε στον Πηνειό. Η εκκλησία ανακαινίστηκε εκ νέου το 1987 και απέκτησε τη σημερινή της μορφή [4]. Εορτάζει στις 26 Ιουλίου και εδώ και πολλά χρόνια χιλιάδες προσκυνητές απ' όλη την Ελλάδα, και κυρίως Ρομά, καταφθάνουν την ημέρα αυτή στα Τέμπη για να τιμήσουν την προστάτιδά τους Αγ. Παρασκευή.
Ακριβώς δίπλα από τον ναΐσκο της Αγίας Παρασκευής υπάρχει μία μικρή σπηλιά η οποία χρονολογείται από πολύ παλιά. Είναι τόσο μικρή που χωράει μετά βίας έναν μόνο άνθρωπο και αυτόν με δυσκολία. Εκεί είναι και το αρχικό προσκύνημα, όπου στο τέλος της σπηλιάς από μία οπή στον βράχο αναβλύζει το θαυματουργό αγίασμα της Αγίας Παρασκευής. Καθώς εκκλησία και αγίασμα βρίσκονται από την πλευρά του Ολύμπου, η προσπέλασή τους από τον ρωμαϊκό δρόμο που υπήρχε μέχρι την κατασκευή την εθνικής οδού από την πλευρά του Κισσάβου γινόταν με πλοιάρια και αργότερα με μια υποτυπώδη ξύλινη γέφυρα. Το 1960 στο σημείο αυτό κατασκευάστηκε κρεμαστή σιδερένια πεζογέφυρα η οποία συνδέει τις δύο όχθες του Πηνειού, του οποίου εδώ η ροή του νερού είναι ταχεία και θορυβώδης. Το καλοκαίρι του 2004 στη γέφυρα αυτή έγιναν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης. Στην ίδια περιοχή υπάρχουν δύο ιστορικές πηγές, οι οποίες αποδίδονται στη νύμφη Δάφνη [5] και στη θεά Αφροδίτη. Η περιοχή των Τεμπών από την αρχαιότητα ακόμη είχε μεγάλη σημασία, καθώς αποτελούσε το κύριο πέρασμα από τη Μακεδονία στη Θεσσαλία. Η περιοχή είναι πνιγμένη στο πράσινο και στα πλατάνια, καθώς υπάρχουν πολλές πηγές με πόσιμο νερό.
----------------------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Αντώνιος Γαλερίδης. Δώρημα καρδιάς. Έκθεση παλαιών φωτογραφιών της Λάρισας από το προσωπικό του αρχείο. Έκδοση Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας Γ. Ι. Κατσίγρα και Φωτοθήκης Λάρισας του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας, Λάρισα (2019) σελ. 76.
[2]. O J. L. S. Bartholdy ήταν Πρώσσος διπλωμάτης εβραϊκής καταγωγής, ο οποίος ταξίδευσε κατά το 1803-1804 με τον χαράκτη G. Gropius στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Τη Θεσσαλία την προσέγγισε από το Τρίκερι, πέρασε και από την πόλη μας, στην οποία αφιέρωσε πολλές σελίδες του βιβλίου του και έφθασε μέχρι τα Αμπελάκια και τα Τέμπη. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, "Υπάρχουν πολλοί Εβραίοι στη Λάρισα.... Bartholdy (1803)", εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 7ης Ιουνίου 2017.
[3]. Voyage en Grèce fait dans les années 1803 et 1804 par J. L. S. Bartholdy. Paris (1807), Α’ τόμος, σελ. 85. Είναι η δεύτερη έκδοση του οδοιπορικού του. Η πρώτη είναι γραμμένη στα γερμανικά και εκδόθηκε το 1805. Επικρατεί η άποψη ότι το εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής πρωτοκτίστηκε το 1910 από τους σιδηροδρομικούς, όμως ο περιηγητής Bartholdy αναφέρει την ύπαρξή του ήδη από το 1803. Οι σιδηροδρομικοί απλώς καλλώπισαν το εκκλησάκι και τον γύρω χώρο, ώστε να είναι προσιτός στους επισκέπτες. Δεν αποκλείεται σ’ αυτό ακριβώς το μέρος να βρισκόταν κατά την αρχαιότητα ο ναός της Δάφνης, κόρης του Πηνειού, τον οποίο επισκέπτονταν κάθε οχτώ χρόνια νέοι από το μαντείο των Δελφών για καθαρμό. Έχουμε πολλά παραδείγματα ειδωλολατρικών ναών να έχουν μετατραπεί μετά την επικράτηση του χριστιανισμού σε εκκλησίες, και επί τουρκοκρατίας σε μουσουλμανικά τεμένη (τζαμιά).
[4]. Για μια ακριβή και ολοκληρωμένη περιγραφή της περιοχής βάσει του οδοιπορικού του Bartholdy, βλέπε: Μπασλής Γιάννης. Το εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής Τεμπών και η σχέση του με τους Τσιγγάνους, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 6ης Απριλίου 2019.
[5]. Κατά τη μυθολογία, η νύμφη Δάφνη ήταν η αγαπημένη του θεού Απόλλωνα, η οποία με τη βοήθεια του Δία μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο φυτό για να αποφύγει τις ερωτοτροπίες του. Η δάφνη ήταν ιερό φυτό και το θεωρούσαν ως σύμβολο σοφίας και ποίησης.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
eleftheria.gr
