Γράφει ο Ροβήλος Αθανάσιος
Υπ. Διδάκτωρ ΕΜΠ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΣΤΕΓΗΣ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΒΕΛΙΩΤΩΝ Η ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΣΤΗΝ ΔΙΑΣΩΣΗ ΕΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΜΝΗΜΗ ΕΩΣ ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ.
Όταν πριν δύο μήνες με κάλεσαν ο Πρόεδρος και μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου και μου ανέφεραν τη σκέψη τους για ενδεχόμενη μίσθωση του παλαιού σταθμού του ΟΣΕ στο Βέλο, ώστε να χρησιμοποιηθεί ως στέγη τους, μου φάνηκε με επιφύλαξη ένα ενδιαφέρον εγχείρημα. Αυτό που ζητήθηκε ήταν η τεχνική μου άποψη, όμως η επίσκεψη στο κτίριο ήταν μια έκπληξη που ξεπερνούσε κάθε προσδοκία. Έτσι δημιουργήθηκε η επιθυμία μου να συντάξω μια τεχνική πρόταση επισκευής – επανάχρησης αυτού του κτιρίου που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορική και πολιτιστική μνήμη των δημοτών του Βέλου.
Σκοπός ήταν η σε πρώτο στάδιο παροχή τεχνικής συνδρομής στον Σύλλογο, ώστε να διερευνηθεί και συνεκτιμηθεί η κατάσταση του κτιρίου από τεχνική, αλλά και άποψη κόστους επισκευής του.
Απώτερος στόχος η ουσιαστική συνεισφορά στη λήψη απόφασης για την συνέχιση ή όχι του εγχειρήματος μιας μακρόχρονης αλλά και αμφότερα αξιόπιστης και συμφέρουσα μίσθωσης από τον ΟΣΕ, ως ένα πόνημα σκοπιμότητας.
Ο υφιστάμενος Σύλλογος ΄΄Βελιωτών - Η Αγία Μαρίνα΄΄ , ιδρύθηκε αρχικά με την 183/1981 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Κορίνθου με την επωνυμία ΄΄Σύλλογος Αποκαταστάσεως Ζημιών Ιερού Ναού Αγίας Μαρίνας Βέλου΄΄, με σκοπό την ενεργοποίηση της τοπικής κοινωνίας, για την συγκέντρωση χρημάτων προς αποκατάσταση των βλαβών που είχαν προκληθεί από τον καταστροφικό σεισμό του 1981 στον ιστορικό ναό της Αγίας Μαρίνας του Βέλου Κορινθίας.
Επίσης είχε σκοπό τη πραγματοποίηση πνευματικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων για την επιδίωξη της πνευματικής, καλλιτεχνικής και πολιτιστικής ανάπτυξης των κατοίκων της Κοινότητας Βέλου, μιας ιστορικής κωμόπολης, που ήδη από το 1700 παρουσιάζεται ως Velo με αναφορά για 12 φαμίλιες και 51 κάτοικους (Grimani).
Ο Ναός της Αγίας Μαρίνας, κτισμένος το χρονικό διάστημα 1884 – 1888, αποτελεί στολίδι όχι μόνο της κωμόπολης αλλά και ολόκληρου του Νομού, καθώς φέρει την υπογραφή ενός σπουδαίου αρχιτέκτονα, του Ερνέστο Τσίλλερ.
Ο αρχιτέκτονας και λάτρης της αρχαιότητας, γεννημένος το 1837 σε ένα χωριό της Σαξονίας, σπούδασε αρχιτεκτονική στη Βασιλική Σχολή Οικοδόμησης στη Δρέσδη και εγκαταστάθηκε οριστικά στην Ελλάδα το 1868. Ο Τσίλλερ έγινε καθηγητής του Πολυτεχνείου στην Αθήνα (τότε Σχολείο των Τεχνών) την περίοδο 1872-82. Εντόπισε το Παναθηναϊκό Στάδιο, ενώ ανέλαβε και την ανακατασκευή του. Ασχολήθηκε εντατικά με την αρχαιολογία και μελέτησε πρώτος τη γεωμετρική κατασκευή του Παρθενώνα.
Επέβλεψε την εκτέλεση των έργων του Χάνσεν, την Ακαδημία, το Ζάππειο, την Εθνική Βιβλιοθήκη, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Είναι ο αρχιτέκτονας του σημερινού Προεδρικού Μεγάρου, τότε ανάκτορο του διαδόχου Κωνσταντίνου, καθώς και πολλών ιδιωτικών μεγάρων, θεάτρων, εκκλησιών. Ο αριθμός των έργων του στην Ελλάδα ξεπερνά τα 500.
Ο Σύλλογος έχοντας ως γενεσιουργό αιτία την προστασία αυτής της υψηλού επιπέδου, θρησκευτικής, αρχιτεκτονικής και πολιτισμικής οντότητας, έφερε σε πέρας την αποστολή του, προσφέροντας στη συνέχεια σημαντικό έργο και σε παράπλευρους σκοπούς, κυρίως στην συντήρηση παρεκκλησίων και εξωκκλησιών της περιοχής.
Έχοντας εκλείψει ο βασικός λόγος ιδρύσεώς του, ο Σύλλογος μετονομάστηκε, στην τελευταία τροποποίηση του καταστατικού του το 2012, λαμβάνοντας τη σημερινή του ονομασία.
Αναζητώντας στοιχεία για το κτίριο του σταθμού φτάνουμε στις 17 Οκτωβρίου 1882 οπότε και δημιουργήθηκε από την Γενική Πιστωτική Τράπεζα, μετά από σύμβαση με την κυβέρνηση, η εταιρία Σιδηροδρόμων Πειραιώς-Αθηνών-Πελοποννήσου (Σ.Π.Α.Π). Οι εργασίες ξεκίνησαν άμεσα και το 1885 εγκαινιάσθηκε η σιδηροδρομική σύνδεση με την Κόρινθο, το 1886 η σύνδεση με Άργος, Ναύπλιο και Μύλους Αργολίδος και το 1887 η σύνδεση με την Πάτρα.
Το σιδηροδρομικό δίκτυο της Πελοποννήσου είναι συνυφασμένο με την ιστορία της νεώτερης Ελλάδας. Στην ακμή του, το 1905, μετέφερε 1.740.000 επιβάτες ετησίως, καθώς και 251.000 τόνους εμπορευμάτων. Κάλυπτε 750 χιλιόμετρα, με πλάτος γραμμής 1 μέτρο, ενώ διέθετε 159 σταθμούς.
Η ακριβής ημερομηνία κατασκευής του σιδηροδρομικού σταθμού στο Βέλο δεν ήταν εφικτό να βρεθεί, παρά την αναζήτηση. Εκτιμάται ότι είναι κατασκευασμένος μεταξύ του 1885 και του 1905.
Η αρχιτεκτονική τυπολογία του συγκεκριμένου κτιρίου παραπέμπει σε κλασική μορφή του Οργανισμού Σιδηροδρόμων Ελλάδας μικρής σπουδαιότητας και προβολής, λιτής μορφής και γραμμών, δίχως τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά στοιχεία που συναντάμε σε σταθμούς μεγάλων πόλεων της ίδιας εποχής.
Γενικά οι σταθμοί του 19ου αιώνα, άλλοτε ακολουθούν το νεοκλασικό ιδίωμα που επέβαλε η εποχή κατασκευής και άλλοτε μορφές που έφεραν οι ξένοι μηχανικοί και αρχιτέκτονες που σχεδίασαν, προσαρμοσμένες στα χαρακτηριστικά της ελληνικής επαρχίας.
Το κτίριο δεν είναι χαρακτηρισμένο ως έργο τέχνης κτιριακών εγκαταστάσεων του ΟΣΕ στο σιδηροδρομικό δίκτυο Πειραιώς - Πελοποννήσου που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν 1469/1950, όπως κάποια από τα κτίρια ιδιοκτησίας του Οργανισμού που εμπεριέχονται στο ΦΕΚ 391 Β΄/1985.
Οι παραδοχές και οι προϋποθέσεις που έχουν τεθεί στη τεχνική πρόταση και κυρίως στις επεμβάσεις που αποτυπώνουν την τεχνική φιλοσοφία είναι:
· Ο σεβασμός στο ότι το κτίριο ανήκει σε ένα ευρύτερο δίκτυο πολιτιστικής κληρονομιάς και μνήμης που πρέπει να διασωθεί.
· Η διατήρηση της φυσιογνωμίας του κτιρίου, δίχως εξωτερικές παρεμβάσεις που θα αλλοιώνουν την αρχιτεκτονική του μορφή και σημειολογία.
· Η παραχώρηση αρχειακού υλικού του ΟΣΕ (φωτογραφιών, αντικειμένων, κλπ) είναι επιθυμητή, ώστε να διατηρηθεί αλλά και να προβληθεί η ιστορική συνέχεια του κτιρίου πού είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη πολιτιστική μνήμη των κατοίκων της πόλης.
· Οι παρεμβάσεις θα είναι μόνο οι αποκλειστικά απαραίτητες και θα αφορούν πρωτίστως στη προστασία του κτιρίου από τη παραπέρα απαξίωση, λόγω της φθοράς του χρόνου και των καιρικών συνθηκών. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στην βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης του φέροντος οργανισμού του κτιρίου μέσω της ενίσχυσής του, ώστε αυτό να είναι ασφαλές μιας και θα συναθροίζεται κοινό.
· Οι εσωτερικοί χώροι του κτιρίου θα είναι προσβάσιμοι σε ΑμεΑ.
· Οι ηλεκτρικές συσκευές θα είναι υποχρεωτικά χαμηλών ενεργειακών απαιτήσεων (μη ενεργοβόρες συσκευές), στα πλαίσια της ευρύτερης προσπάθειας εξοικονόμησης ενέργειας.
Η συνολική επιφάνεια κάλυψης του υφιστάμενου κτιρίου είναι 109,61m2. Το κυρίως κτίριο είναι ένα, σχήματος ορθογώνιου παραλληλόγραμμου, κτίσμα διαστάσεων 19,40 m Χ 5,65 m με φέροντα οργανισμό από λιθοδομή πάχους 0,55 m και είναι διαμερισματωμένο σε 5 εσωτερικούς χώρους.
Φέρει δίριχτη κεραμοσκεπή κατά το 1/3 με χρήση κεράμων βυζαντινού τύπου και κατά τα 2/3 με χρήση ρωμαϊκού τύπου αντίστοιχα. Η κεραμοσκεπή, δεν εκπληρώνει τις απαιτήσεις προστασίας υγρομόνωσης του κτιρίου, λόγω σημαντικών φθορών στη ξυλεία της. Αυτό έχει ήδη ως αποτέλεσμα την εμφάνιση εκτεταμένων υγρασιών σε πολλά σημεία στο εσωτερικό του κτιρίου.
Περιμετρικά έχει μικρά προστατευτικά στέγαστρα στις πόρτες, καθώς και στέγαστρα στην ανατολική και δυτική του πλευρά, όπου επίσης έχει διασωθεί και η αναγραφή της ονομασίας της κωμόπολης του σταθμού.
Στη δυτική πλευρά του κτιρίου υπάρχει κυκλικός φεγγίτης χαρακτηριστικό διακοσμητικό - λειτουργικό στοιχείο φωτισμού - αερισμού των σιδηροδρομικών σταθμών. Στην βόρεια πλευρά, προς τις σιδηροδρομικές γραμμές, υπάρχει υπερυψωμένος εξώστης.
Στο σύνολό τους οι όψεις είναι σοβατισμένες, με διακοσμητική απομίμηση εμφανούς επιμελημένης λιθοδομής (που επιτυγχάνεται με χρωματική διαφοροποίηση από το υπόλοιπο χρωματισμό του κτιρίου και διαφορά της τελικής επιφάνειας του σοβά) στις τέσσερεις γωνίες του κτιρίου.
Η κατάσταση των ξύλινων κουφωμάτων δεν είναι καλή, καθώς εμφανίζουν εκτεταμένες φθορές. Απαιτούνται επιμελημένες εργασίες επισκευής και συντήρησης, ώστε να επαναχρησιμοποιηθούν.
Στις δύο, μικρότερων διαστάσεων, όψεις (την ανατολική και δυτική) του κτιρίου υπάρχουν εμφανείς ρωγμές στη τοιχοποιία, προφανώς λόγω απουσίας διαζώματος (έλλειψη περίσφιξης).
Στο υπόψη κτίριο, πριν από οποιαδήποτε εργασία, επιβάλλεται να γίνουν έλεγχοι για την διερεύνηση - διαπίστωση της υφιστάμενης κατάστασης της λιθοδομής. Αυτό θα υλοποιηθεί με μη καταστροφικούς ελέγχους, με τη χρήση οργάνων. Όσα στοιχεία προκύψουν θα αξιοποιηθούν σε μελέτη που θα ακολουθήσει και από όπου θα εξαχθούν συγκεκριμένες απαιτήσεις ενίσχυσης.
Η επισκευή των ρωγμών θα αντιμετωπιστεί με χρήση κατάλληλων υλικών (όπως ρητίνες, σύνδεσμοι από ανοξείδωτο χάλυβα με τεχνολογία προέντασης και πιθανόν σύνθετων υλικών FRP), σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα της προαναφερθείσας μελέτης και με στόχο την απαραίτητη ενίσχυση της υφιστάμενης κατάστασης της τοιχοποιίας της κατασκευής.
Στη συνέχεια πρέπει να γίνουν εργασίες κατασκευής νέας κεραμοσκεπής, αντικατάστασης του ηλεκτρολογικού - υδραυλικού και αποχετευτικού δικτύου, επισκευής – συντήρησης κουφωμάτων, καθαίρεσης και αντικατάστασης τμημάτων αποσαθρωμένου επιχρίσματος, κατασκευής εσωτερικών δαπέδων, κατασκευής μεταλλικής πρόσβασης (ράμπας) ΑμεΑ, βαφής εξωτερικών – εσωτερικών επιφανειών και κουφωμάτων, καθώς και άλλες εργασίες μικρής κλίμακας.
Στα πλαίσια της δίχως οικονομικό αντάλλαγμα (αποκλειστικά και μόνο για την συγκεκριμένη χρήση από τον Σύλλογο) σύνταξης της τεχνικής πρότασης πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις στο κτίριο για την επισταμένη καταγραφή της κατάστασής του και των ζημιών που παρουσιάζει ο φέρων οργανισμός, μετρήσεις, φωτογραφικές και σχεδιαστικές αποτυπώσεις, αναζήτηση ιστορικών στοιχείων, διερεύνηση των ενδεδειγμένων επιστημονικά επισκευαστικών λύσεων κατάλληλων για εφαρμογή σε ιστορικά κτήρια σε συνεργασία με το ΕΜΠ, ανάλυση και παρουσίαση των προτεινόμενων χρήσεων, σύνταξη προϋπολογισμού κόστους εργασιών, φωτορεαλιστική παρουσίαση της πρότασης.
Εξετάζοντας τις υφιστάμενες δραστηριότητες του Συλλόγου αλλά και τις μελλοντικές, που άλλωστε συμβαδίζουν τόσο με τους σκοπούς του όσο και με τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας, ο σχεδιασμός της πρότασης επανάχρησης περιλαμβάνει τη δημιουργία:
· Αίθουσας δημιουργικών δραστηριοτήτων (σεμιναρίων, κοινωνικού φροντιστηρίου, χειροτεχνίας, κατασκευών, κ.α).
· Αίθουσας πολλαπλών χρήσεων εμβαδού περίπου 30 m2 όπου θα πραγματοποιούνται εκθέσεις, ομιλίες, συναντήσεις μελών, καθώς και προβολές ταινιών στα πλαίσια λειτουργίας ταινιοθήκης (κινηματογραφικής λέσχης).
· Χώρου με διττή χρήση. Αφενός για τη συγκέντρωση, διαχωρισμό, αξιολόγηση, ταξινόμηση και φύλαξη του αρχειακού υλικού που έχει στη κατοχή του, αλλά και αυτού που θα περιέλθει στο Συλλόγου, ώστε εν δυνάμει να έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε κέντρο μελέτης και έρευνας, αφετέρου για την κάλυψη των αναγκών γραμματειακής υποστήριξης.
· Χώρου λειτουργίας μικρού κυλικείο, όπου θα παρασκευάζονται ροφήματα για τους επισκέπτες και τα μέλη.
Στη συνέχεια φαίνονται η κάτοψη της συνολικής πρότασης και τρισδιάστατη φωτορεαλιστική άποψή της.
Συμπερασματικά:
· Το κτίριο διαθέτει τους απαιτούμενους χώρους στην κατάλληλη κλίμακα, ώστε μετά και την υλοποίηση της πρότασης διαμόρφωσης και χρήσης, να στεγάσει τις δραστηριότητες του Συλλόγου. Βασική προϋπόθεση η επισταμένη μελέτη και ενίσχυση του κτιρίου που ανήκει σε ένα ευρύτερο δίκτυο πολιτιστικής κληρονομιάς και μνήμης που πρέπει να διασωθεί.
· Η επισκευή, συντήρηση, εξυγίανση και ασφάλεια του κτιρίου θα είναι προς όφελος του ΟΣΕ ως ιδιοκτήτη του κτίσματος, καθώς θα διασωθεί ένα περιουσιακό του στοιχείο, που σε διαφορετική περίπτωση και σε βάθος χρόνου θα καταστραφεί από τη φθορά που ακολουθεί την εγκατάλειψη.
· Η υλοποίηση της πρότασης παρουσιάζει δυναμική να λειτουργήσει ως πιλοτική δράση, να βρει ανταπόκριση από την Αντιπεριφέρεια Κορινθίας, τους εμπλεκόμενους Δήμους, τους πολιτιστικούς συλλόγους στην περιοχή των οποίων υπάρχουν τέτοιου είδους κτίρια, παλαιοί σταθμοί, αλλά πρωτίστως (έχοντας ως ατμομηχανή) με τη συνδρομή του Οργανισμό Σιδηροδρόμων Ελλάδος.
· Μια μελλοντική δυνατότητα τουριστικών – πολιτιστικών διαδρομών αλλά και αναψυχής, επί της αδρανοποιημένης σιδηροδρομικής γραμμής με ελαφρού τύπου βαγόνια, ποδηλατοδραιζίνες (όπως αυτή της φωτογραφίας που ακολουθεί) που κυλούν στις ράγες, πεζοπορία, ποδήλατο ή και συνδυασμός αυτών, με στάσεις στα κτίρια παλαιούς σιδηροδρομικούς σταθμούς - πολιτιστικούς συλλόγους, φαντάζει απόλυτα εφικτή ως μια περιήγηση σε μία περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλους, συνδυαστικά με πλήθος δραστηριοτήτων. Όλα αυτά θα συμβάλουν στην παραπέρα τουριστική ανάπτυξη, καθώς και την πολιτισμική προβολή της ευρύτερης περιοχής.
Με τη πίστη ότι μια σκέψη μπορεί να οδηγήσει σε ένα όραμα και από εκεί στη διατήρηση και διάσωση ενός πολιτισμικού σημείου αναφοράς, με το να του δώσει την απαιτούμενη βοήθεια να νικήσει τη φθορά του χρόνου, ολοκληρώθηκε, παραδόθηκε και παρουσιάστηκε η τεχνική πρόταση. Σε κάθε περίπτωση θα βρεθούν άνθρωποι με οράματα, που σέβονται αυτόν τον τόπο και θα θελήσουν να συνδράμουν και αυτοί προς αυτή τη κατεύθυνση, κοιτώντας με αισιοδοξία το μέλλον.
