Το παρόν και το μέλλον των σιδηροδρομικών Μεταφορών στην Ελλάδα

Του Αναστάσιου I Σπηλιόπουλου

«Με ιδιαίτερη χαρά δέ­χθηκα την πρόταση των υ­πευθύνων της έκδοσης αυτής να παρουσιάσω κά­ποιες σκέψεις και απόψεις μου για θέματα που απα­σχολούν τον ΟΣΕ, τους ανθρώπους του, αλλά και το σύνολο, κατά την προ­σωπική μου άποψη, των κατοίκων της Βόρειας Ελλάδας και αυτό διότι πι­στεύω ακράδαντα ότι οι μεταφορές, στην περίπτω­ση μας οι σιδηροδρομικές, έχουν τεράστια συνεισφο­ρά στην ανάπτυξη των λα­ών τόσο σε οικονομικό, κοινωνικό αλλά και πολιτι­σμικό επίπεδο.
Για την α­νάπτυξη της χώρας μας άλλωστε είναι κοινά απο­δεκτό ότι η συνεισφορά του σιδηροδρόμου υπήρξε μεγάλη και θα μπορούσε να ήταν ακόμη μεγαλύτε­ρη αν οι εκάστοτε κυβερνώντες, ανεξαρτήτως χρώ­ματος και ιδεολογίας, έδι­ναν την δέουσα προσοχή και αντιλαμβάνονταν έ­γκαιρα ότι η ανάπτυξη του ήταν και είναι στενά συνδεδεμένη με την ανάπτυξη και την ευημερία της.

Πλέον όμως αυτής καθ’ αυτής της αδιαφορίας που επέδειξαν για τον σιδηρό­δρομο η σημερινή υποβάθμιση σε σημαντικότατο βαθμό οφείλεται και στην αδιαφορία που για πολλά χρόνια επέδειξαν για την σύλληψη και υλοποίηση συγκεκριμένης και με μα­κροπρόθεσμο ορίζοντα πο­λιτικής στον τομέα των μεταφορών, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την ανά­πτυξη των μέσων μεταφο­ράς και των υποδομών με τρόπο άναρχο και έντονα ανταγωνιστικό. Έτσι στο παιχνίδι αυτό του άνισου ως και αθέμιτου ανταγωνι­σμού των μέσων μεταφο­ράς που φούντωσε κυρίως από το τέλος της δεκαε­τίας του ’50 και μετέπειτα, συντριπτικά χαμένος βγήκε ο σιδηρόδρομος. Διότι ο έντονος αγροτικός, εσωστρεφής και μη περι­βαλλοντικά ευαισθητοποιη­μένος χαρακτήρας της Ελληνικής οικονομίας την περίοδο εκείνη, ευνοούσε τα ευέλικτα πλην όμως ενεργοβόρα και ρυπογόνα, μέσα μεταφοράς, δηλαδή τα αυτοκίνητα, τα φορτηγά και τα λεωφορεία, ενώ η σοβαρή βιομηχανική παρα­γωγή, η εξόρυξη ορυκτών και μεταλλευμάτων, ο το­μέας των εξαγωγών και η πίεση της κοινωνίας για α­νάπτυξη μέσων και υποδο­μών φιλικών προς το περι­βάλλον που θα ευνοούσε τον σιδηρόδρομο, ήσαν υ­ποτυπώδης.

Δυστυχώς όμως ακόμη και σήμερα που από καν έ­ναν δεν αμφισβητείται η σπουδαιότητα και ο ρόλος του στην Εθνική οικονο­μία, τις μαζικές μεταφο­ρές, την προστασία του περιβάλλοντος, την περι­φερειακή ανάπτυξη κλπ ε­ντούτοις ο ρυθμός των ε­πενδύσεων στον τομέα αυτό δεν εναρμονίζεται με τους παραπάνω στόχους. Η παλαιότητα των γραμ­μών, η έλλειψη σύγχρο­νου τροχαίου υλικού, ε­γκαταστάσεων, συστημά­των εκμετάλλευσης, η α­δυναμία προσέλκυσης έρ­γου και παροχής υπηρε­σιών στοιχειωδώς ανεκτού επιπέδου, η μικρή εμπορι­κή ταχύτητα και η ανομοι­ομορφία του δικτύου συ­νεχίζουν να υφίστανται και να εκμηδενίζουν τις ο­ποίες προοπτικές ανάπτυ­ξης υπάρχουν.

Ακόμη και τα οποία θετι­κά βήματα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια προς την κατεύθυνση αυτή έχουν πραγματοποιηθεί με τρόπο αποσπασματικό, πρόχειρο και χωρίς σαφή στρατηγι­κό προσανατολισμό, κάτι που αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι η πλειονό­τητα των μεγάλων έργων σιδηροδρομικής υποδομής που έγιναν -ή βρίσκονται σε εξέλιξη - έχουν ως κύ­ρια χαρακτηριστικά τους την προχειρότητα στην σύνταξη και εκτέλεση των σχετικών μελετών, την α­διαφάνεια και την κατα­σπατάληση των υπαρχό­ντων οικονομικών πόρων και την καθυστερημένη και χαμηλής ποιότητας κατα­σκευής των σχετικών έρ­γων.

Χαρακτηριστικά τα οποία δεν έχουμε ανάγκη αν θέλουμε να αποκτήσουμε σιδηρόδρομο λειτουργικό, αξιόπιστο, ανταγωνιστικό και αποδοτικό, προς όφε­λος όλων των Ελλήνων. Αυτό που χρειαζόμαστε εί­ναι η αξιοποίηση της υπάρχουσας εμπειρίας από τα εν εξελίξει προγράμμα­τα, η συνεχής παρακολού­θηση του δικτύου μας, η άμεση καταγραφή και επί­λυση των οποίων προβλη­μάτων, η χρήση σύγχρο­νων μεθόδων διοίκησης, η έμφαση στην χρήση των νέων τεχνολογιών, η ε­πένδυση στην ανάπτυξη και εξέλιξη του ανθρώπι­νου δυναμικού, η σωστή εκπόνηση μελετών και τέ­λος η σωστή, έγκαιρη και με απόλυτη διαφάνεια ε­κτέλεση των απαραίτητων έργων υποδομής. Με λίγα λόγια χρειαζόμαστε μια σύγχρονη και μακρόπνοη πολιτική σιδηροδρομικών μεταφορών, που θα είναι σε θέση να δώσει απα­ντήσεις στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής. Μια πολιτική προσανατολι­σμένη στο μέλλον που θα αξιοποιεί έγκαιρα και με διαφάνεια κάθε διαθέσιμη ευκαιρία χρηματοδότησης και κατ’ επέκταση ανάπτυ­ξης του σιδηροδρομικού έργου, μια πολιτική εκμε­τάλλευσης των ευκαιριών ανάπτυξης σε τομείς και περιοχές που ο σιδηρό­δρομος έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα, έναντι των υπόλοιπων μεταφορικών μέσων. Αυτό μπορεί να ε­πιτευχθεί με πολλούς τρό­πους προϋποθέτει όμως τον σχεδιασμό και την δη­μιουργία ενός σύγχρονου σιδηροδρομικού δικτύου με ισορροπεί ανάπτυξη τόσο σε τοπικό όσο και σε ε­θνικό επίπεδο.

Όσο αφορά το τοπικό ε­πίπεδο η διεθνής εμπειρία έχει αποδείξει ότι η ανά­πτυξη ελαφρών σιδηρο­δρομικών μέσων μαζικής μεταφοράς, αποτελεί μια ικανοποιητική και κερδο­φόρα σε πολλούς τομείς επένδυση τόσο για τους σιδηροδρομικούς οργανι­σμούς όσο και για τοπι­κές κοινωνίες. Άλλωστε σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου η ανά­πτυξη Μέσων Μαζικής Μ μεταφοράς Σταθερής Τρο­χιάς αποτελεί μια από τις βασικότερες εναλλακτικές λύσεις στα κυκλοφοριακά προβλήματα που αντιμετω­πίζουν οι σύγχρονες μεγαλουπόλεις. Ο πειθαρχημένος τρόπος κυκλοφορίας τους εξασφαλίζει στους κατοίκους ασφαλείς, γρή­γορες και άνετες μετακι­νήσεις δίνοντας τους την δυνατότητα, λόγω του σταθερού ρυθμού κυκλο­φορίας τους, να προγραμ­ματίσουν και να εκμεταλ­λευτούν καλύτερα τον χρόνο τους. Η εξέλιξη της τεχνολογίας στις μεθό­δους ανάπτυξης αλλά και κίνησης τους εξασφαλίζει σε σημαντικό βαθμό την προστασία του περιβάλλο­ντος κάτι που αποτελεί βασικό ζητούμενο στις μέ­ρες μας για την βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Όσα αναφέρθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο αποτελούν ελάχιστα μόνο δείγματα των όσων θα μπορούσε να επικαλεστεί όποιος υποστηρίζει την α­ναγκαιότητα ανάπτυξης δι­κτύου Προαστιακού Σιδη­ρόδρομου στην Θεσσαλο­νίκη με πολλά και πολλα­πλά οφέλη τόσο για τον ίδιο τον ΟΣΕ, αφού η ορ­θολογική ανάπτυξη και εκ­μετάλλευση ενός τέτοιου δικτύου θα του απέφερε συνεχή και πάγια έσοδα, αλλά και για την Θεσσα­λονίκη και τους κάτοικους της.

Η σημερινή μορφή αλλά και οι διαφαινόμενες μελ­λοντικές τάσεις ανάπτυ­ξης του πολεοδομικού συ­γκροτήματος κάνουν επι­τακτική την ανάπτυξη Προαστιακού Σιδηροδρό­μου ο οποίος σε συνδυα­σμό με την « υπό κατα­σκευή» εδώ και χρόνια Μετρό θα ενώσει στην αρ­χική μορφή του τα δυο ά­κρα της πόλης, περαιτέρω ανάπτυξη του δικτύου θα εξασφαλίσει την σύνδεση του κεντρικού συγκροτή­ματος με ταχύτατα ανα­πτυσσόμενες περιοχές πλησίον αυτού, όπως των Δήμων Θερμαϊκού, Μηχανιώνας, Επανομής αλλά και την βιομηχανική ζώνη της Σίνδου και τις όμορες περιοχές προς τα δυτικά, με τα οποία προφανή ο­φέλη συνεπάγεται από το­μείς όπως η ποιότητα ζω­ής των πολιτών η απο­φόρτιση του τεράστιου κυκλοφοριακού προβλήματος της πόλης, η οικονομική ανάπτυξη και η προστασία του περιβάλλοντος. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι μέσω επέκτασης του Προαστιακού Σιδηρόδρομου η Θεσσαλονίκη μπορεί να «βγει» προς κοντινές σ’ αυτήν πόλεις όπως πχ η Βέροια, η Καβάλα η Εδεσ­σα και η Σέρρες κάτι που αναμφίβολα θα οδηγήσει σε αναπτυξιακός ρυθμούς όλες αυτές τις πόλεις αλ­λά και την ίδια την Θεσ­σαλονίκη. Ιδιαίτερης ανα­φοράς αξίζει η περίπτωση της σιδηροδρομικής σύν­δεσης της Θεσσαλονίκης με την Καβάλα, η οποία διαθέτει αξιόλογη βιομηχα­νική και αγροτική παραγω­γή και ένα λιμάνι με ση­μαντική κίνηση εμπορευμά­των και πολιτών.

Σε εθνικό επίπεδο μια α­πλή παρατήρηση του σύγ­χρονου γεωπολιτικού περι­βάλλοντος της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων μέσα στο οποίο υπάρχει και αναπτύσσεται η χώρα μας και η ανάγκη για διαρκή και βιώσιμη ανά­πτυξη όλων των περιοχών της καθιστούν ακόμη πιο επίκαιρη την συζήτηση για την λεγόμενη « Σιδη­ροδρομική Εγνατία». Το έργο αυτό αποτελεί πρό­ταση της Νέας Δημοκρα­τίας από το 1993 ως έργο που θα συμπλήρωνε και θα ολοκλήρωνε την Εγνατία Οδό, ένα έργο που σύμφωνα με τον εμπνευστή του τον αείμνηστο τ. Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή, θα αποτελούσε την γέφυρα σύνδεσης μεταξύ Δύ­σης και Ανατολής. Η αστά­θεια στις χώρες της Βαλ­κανικής και η αδρανοποίηση ουσιαστικά του βασι­κού άξονα σύνδεσης της Ελλάδος με την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη (γνω­στού ως άξονα 10) αποτε­λεί τροχοπέδη στην ανα­πτυξιακή πορεία της Βό­ρειας Ελλάδας αλλά και της χώρας μας γενικότε­ρα. Η δημιουργία της απο­τελεί ένα σύνθετο, πολύ­πλοκο και αναμφίβολα πο­λυδάπανο έργο διότι ε­κτός από την κατασκευή ενός σύγχρονου σιδηρο­δρομικού άξονα προϋποθέ­τει, μεταξύ των άλλων, και την δημιουργία στην Ηγουμενίτσα η αλλού στην ευρύτερη περιοχή της, ενός σύγχρονου σιδη­ροδρομικού πορθμείου με την Ιταλία αλλά και την κατασκευή των κάθετων «διαδρομών» σύνδεσης του άξονα αυτού με την κεντρική και νότια Ελλάδα και τις γειτονικές χώρες. Στα πλαίσια όμως ενός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού ανάπτυξης της χώ­ρας μας τα αναμενόμενα οφέλη, ξεπερνούν το α­ναμφίβολα σημαντικό κό­στος και τις όποιες δυ­σκολίες που συνεπάγεται η δημιουργία αυτού του έργου.

Μεταξύ άλλων κυρίαρχη θέση κατέχουν η αναπτυ­ξιακή προοπτική που θα α­ποκτήσουν οι περιοχές α­πό τις οποίες θα διέλθει η «Σιδηροδρομική Εγνατία» - μερικές από τις οποίες ό­πως η Δυτική Μακεδονία, η Ηπειρος και η Θράκη συγκαταλέγονται μεταξύ των φτωχότερων περιοχών της Ε.Ε - η δυνατότητα προσέλκυσης σημαντικών παραγωγικών επενδύσεων σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας οι οποίες σήμερα δυστυχώς απομακρύνονται είτε σε άλλες περιοχές είτε σε γειτονικά κράτη εξαιτίας της έλλειψης υπο­δομών μεταφοράς μεγά­λων φορτίων προς τις χώ­ρες της ΕΕ. Επίσης σημα­ντικά θα είναι τα οφέλη που θα αποκομίσει η χώρα μας από το γεγονός ότι η «σιδηροδρομική Εγνατία» σε συνδυασμό με τα προαναφερθέντα συνοδευ­τικά έργα (Πορθμείο- κά­θετοι άξονες) θα της εξα­σφαλίσουν μια νέα σημα­ντική πύλη μεταφορών προς την Ευρώπη και θα την απαλλάξουν από την εξάρτηση που αυτή τη στιγμή έχει από ·την αστα­θή γεωπολιτικά περιοχή, των Βαλκανίων.

Παράλληλα όμως αξίζει να σημειωθεί ότι από την δημιουργία και την εκμε­τάλλευση του άξονα αυ­τού κερδισμένος θα βγει και ο ΟΣΕ αφού θα διευρυνθεί σημαντικά το αντι­κείμενο εργασιών του και θα μετατραπεί σε ένα βα­σικό και κυριότερο αντα­γωνιστικό «παίκτη» στον τομέα των μεταφορών στην περιοχή της Ν.Α Ευ­ρώπης, κάτι που θα εξα­σφαλίσει την οικονομική ευρωστία του Οργανισμού, θα διασφαλίσει τις υπάρχουσες και θα δημιουργή­σει νέες θέσεις εργασίας.

Γίνεται λοιπόν προφανές ότι ο Σιδηρόδρομος στην Ελλάδα έχει μέλλον. Χρειά­ζεται απλώς η χάραξη μιας σοβαρής και μακροπρόθε­σμης πολιτικής σιδηροδρομι­κών μεταφορών, βασισμέ­νης σε νέες και με προο­πτική ιδέες. Βασικές προϋ­ποθέσεις για την επιτυχή κατάληξη του εγχειρήματος αυτού είναι η σωστή μελέ­τη και ανάλυση όλων των παραμέτρων του, η οικονο­μική βιωσιμότητα των όποι­ων επιλογών, η σωστή και με πλήρη διαφάνεια αξιο­ποίηση όλων των διαθέσι­μων οικονομικών πόρων, και το κυριότερο η αξιοποίηση και η ανάπτυξη στο έπακρο τον ικανοτήτων και δυνατο­τήτων του προσωπικού. Ο ΟΣΕ σήμερα διαθέτει πλη­θώρα ικανών ανθρώπων που μπορούν και θέλουν να τον φέρουν στην θέση που του αξίζει, ισότιμο με το επίπε­δο των εταίρων μας στην Ε.Ε.

Αναστάσιος Σπηλιόπουλος

π. Βουλευτής και Υπουργός της Νέας Δημοκρατίας.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ» το 2003

με υπεύθυνο έκδοσης τον Χρήστο Γιαννακίδη