Εγκαίνια για το τραμ στην Αθήνα
Εμφανίζονται στους δρόμους της Αθήνας τα πρώτα ηλεκτρικά τραμ, τα οποία αντικαθιστούν σταδιακώς τα ιππήλατα. Λόγω του ότι δεν έχει εγκριθεί ακόμα ο περί στάσεων κανονισμός, τα τραμ επί του παρόντος θα σταματούν εκεί που το ζητούν οι επιβάτες.
athensmagazine.gr
Στις 30 Οκτωβρίου 1908, η Αθήνα έκανε ένα αποφασιστικό βήμα προς τον 20ο αιώνα, υποδεχόμενη στους κεντρικούς της δρόμους τα πρώτα ηλεκτρικά τραμ. Αυτή η αλλαγή δεν ήταν απλώς μια συγκοινωνιακή αναβάθμιση, αλλά μια πολιτισμική επανάσταση που σηματοδότησε το τέλος της εποχής των ιππήλατων τροχιοδρόμων και την εισαγωγή της ηλεκτροκίνησης στη ζωή των Αθηναίων.
Η εικόνα της πόλης, μέχρι τότε, ήταν συνυφασμένη με τα 16 ιππήλατα οχήματα που λειτουργούσαν από το 1882, τα οποία έσερναν μικρόσωμα άλογα – περίπου 800 στο σύνολο – συνδέοντας το κέντρο με τα τότε προάστια, όπως τα Πατήσια, τους Αμπελόκηπους και την Κολοκυνθού. Η μετάβαση από τη δύναμη του αλόγου στην αθόρυβη ισχύ του ηλεκτρισμού προκάλεσε δικαιολογημένο ενθουσιασμό, καθώς τα νέα τραμ υπόσχονταν ταχύτητα, άνεση και, κυρίως, καθαρότητα σε μια πόλη που αναπτυσσόταν με ραγδαίους ρυθμούς.
Το τέλος της «βασιλείας» των αλόγων και ο εκσυγχρονισμός
Η απόφαση για την αντικατάσταση των ιππήλατων τραμ από ηλεκτροκίνητα οχήματα ήταν αποτέλεσμα της ανάγκης για εκσυγχρονισμό των αστικών συγκοινωνιών, αλλά και της αναγνώρισης των περιορισμών του παλαιού συστήματος. Τα ιππήλατα τραμ ήταν αργά, ενώ η λειτουργία τους δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα καθαριότητας λόγω των αλόγων. Υπήρχε βέβαια και ο ατμοκίνητος τροχιόδρομος του Φαλήρου, γνωστός ως «κωλοσούρτης» λόγω της χαμηλής ταχύτητας, ο οποίος είχε ήδη προσπαθήσει να εισαγάγει μια πιο σύγχρονη μορφή κίνησης.
Τα νέα ηλεκτρικά τραμ, βελγικής κατασκευής, ήταν κλειστά, διέθεταν ηλεκτροφωτισμό και αναπαυτικά καθίσματα για 16 άτομα, ενώ μπορούσαν να μεταφέρουν επιπλέον 14 όρθιους. Το αντίτιμο του εισιτηρίου, μόλις μία δεκάρα, ήταν αρκετά προσιτό, γεγονός που οδήγησε σε ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο: πολλοί Αθηναίοι ξεκινούσαν «άσκοπες βόλτες» μέχρι το τέρμα και πίσω, μόνο και μόνο για να βιώσουν τη νέα, ευχάριστη εμπειρία της διαδρομής.
Η ανορθόδοξη λειτουργία των στάσεων: Το Τραμ «κατ’ απαίτηση»
Ωστόσο, η πρώτη ημέρα λειτουργίας των ηλεκτρικών τραμ συνοδεύτηκε από μια ιδιαιτερότητα που σήμερα φαντάζει αστεία και εντελώς ανορθόδοξη για τα δεδομένα των αστικών συγκοινωνιών. Καθώς ο «περί στάσεων κανονισμός» δεν είχε ακόμα εγκριθεί από τις αρμόδιες αρχές, τα τραμ λειτουργούσαν, επί της ουσίας, κατ’ απαίτηση.
Αυτό σήμαινε πως ο κάθε επιβάτης μπορούσε να ζητήσει από τον οδηγό να σταματήσει ακριβώς στο σημείο που επιθυμούσε να αποβιβαστεί ή να επιβιβαστεί, ανεξάρτητα από την ύπαρξη καθορισμένης στάσης. Αυτή η έλλειψη οργάνωσης, αν και αναμενόμενα προσωρινή, δημιούργησε μια χαοτική, αλλά και πολύ ανθρώπινη συνθήκη στις αθηναϊκές μετακινήσεις. Το τραμ, το σύμβολο του μοντέρνου, λειτουργούσε με τους κανόνες της γειτονιάς, όπου η εξυπηρέτηση του πολίτη ήταν άμεση και προσωπική.
Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς το θέαμα: Ο οδηγός του τραμ, αντί να ακολουθεί ένα αυστηρό πρόγραμμα, έπρεπε να είναι σε συνεχή επαγρύπνηση για τις χειρονομίες και τις φωνές των επιβατών που ζητούσαν «Στοπ εδώ, παρακαλώ!» ή «Περίμενε λίγο, φτάνω!». Αυτή η κατάσταση, αν και σύντομη, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό στιγμιότυπο της Αθήνας εκείνης της εποχής, όπου ο εκσυγχρονισμός προσπαθούσε να βρει τη θέση του μέσα στην ήδη διαμορφωμένη αστική κουλτούρα.
Η ηλεκτροκίνηση των τραμ στην Αθήνα ολοκληρώθηκε σταδιακά τα επόμενα χρόνια, με το δίκτυο να επεκτείνεται και να φτάνει τις 21 γραμμές, συνδέοντας ολόκληρο το λεκανοπέδιο. Η περίοδος του ηλεκτρικού τραμ κράτησε σχεδόν μισό αιώνα, μέχρι το 1960, οπότε αντικαταστάθηκε από τα τρόλεϊ και τα λεωφορεία, για να επιστρέψει, ανανεωμένο, το 2004, μαζί με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ωστόσο, η 30η Οκτωβρίου 1908 θα παραμείνει στην ιστορία ως η ημέρα που η πόλη άρχισε να κινείται με την ενέργεια του μέλλοντος, δίνοντας στους πολίτες, έστω και για λίγο, τη δυνατότητα να καθορίζουν οι ίδιοι τον ρυθμό της διαδρομής τους.
