Ο Δήμος Πύργου - τιμώντας μια από τις πιο “χρυσές” σελίδες τής Ελληνικής Ιστορίας – έδωσε κατά το παρελθόν ένα σπουδαίο όνομα σε ένα καθόλου τυχαίο δρόμο και στο μοναδικό πάρκο της πόλης!
Του Διονύση Λιανού
Bestnews
Οδός Σιδηροδρόμου Πύργου – Κατακόλου (Σ.Π.Κ.)
- Πύργος Ηλείας -
Πύργος, 22/9/1878. Ένας από τους πιο λαμπρούς δημάρχους των Λετρίνων[2], ο Πέτρος Αυγερινός καλεί στην πόλη το μηχανικό Αλ Στρέιτ και εισηγείται στο δημοτικό συμβούλιο τον προϋπολογισμό τού κόστους κατασκευής του πρώτου δημοτικού σιδηροδρόμου στη χώρα (!), της πρώτης σιδηροδρομικής γραμμής στην Ελλάδα εκτός Αττικής, τη σύνδεση δια σιδηροδρόμου του Πύργου με το λιμάνι του Κατακόλου. Η σκοπιμότητα τής κατασκευής αυτής σχετιζόταν με την ανάγκη να συνδεθεί ο Πύργος, σημαντικό γεωργικό και εμποροβιομηχανικό κέντρο τής πλούσιας Ηλείας, με το επίνειό του, το Κατάκολο, προκειμένου να διευκολυνθούν οι εξαγωγές γεωργικών προϊόντων και ειδικά τής σταφίδας.
Έτσι, παρέχεται στο Δήμο Λετρίνων το δικαίωμα κατασκευής και εκμετάλλευσης τής σιδηροδρομικής γραμμής (μήκους 13 χλμ) από τον Πύργο έως το Κατάκολο. Τον Ιανουάριο του 1882 ξεκινά η κατασκευή της γραμμής, ενώ μέσα σε λίγους μήνες ολοκληρώνεται το έργο και γίνεται η πρώτη δοκιμή κίνησης αμαξοστοιχίας. Την ώρα που ο Πύργος είχε δικό του σιδηρόδρομο, ετίθετο στην Αθήνα ο θεμέλιος λίθος της σιδηροδρομικής ένωσης της πρωτεύουσας με την Πελοπόννησο. Το Φεβρουάριο του 1883 φθάνει στην πόλη του Πύργου ο Βασιλιάς Γεώργιος και εγκαινιάζεται η γραμμή ως τοπικός ατμοκίνητος τροχιόδρομος (τραμ). Έξι μήνες μετά, ιδρύεται η ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΣ ΠΥΡΓΟΥ – ΚΑΤΑΚΩΛΟΥ Α.Ε., στην οποία μέτοχος είναι και ο Δήμος Λετρίνων.
Η σιδηροδρομική γραμμή ξεκινούσε από το σταθμό του Πύργου, ο οποίος στεγαζόταν στο νεοκλασικό κτίριο (ίσως σχεδιασμένο από τον Τσίλλερ!) το οποίο σώζεται σήμερα στο Πάρκο ΣΠΚ[3]. Μέσα υπήρχαν τα εκδοτήρια των εισιτηρίων και παγκάκια. Εδώ κοιμόνταν και όσοι υπάλληλοι είχαν κάποιο νυχτερινό δρομολόγιο. Πλησίον του σταθμού βρίσκονταν οι αποθήκες του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού, απ' όπου φορτωνόταν η σταφίδα στους συρμούς. Τόσο στον Πύργο όσο και στο Κατάκολο η γραμμή διείσδυε σαν τραμ μέσα στους οικισμούς για να φτάσει στους δυο σταθμούς. Για αυτό, αλλά και για να προστατευθούν από την άμμο οι ατμάμαξες, επιλέχθηκαν να είναι τροχιοδρομικού τύπου ("Κωλοσούρτης") με προστατευτικούς ποδιές.
Το 1890 η εταιρεία εξαγοράζεται από την “Εταιρεία Μεσημβρινών Σιδηροδρόμων Ελλάδος”, η οποία είχε αναλάβει την κατασκευή και εκμετάλλευση 220 χλμ σιδηροδρομικής γραμμής στην Πελοπόννησο. Το 1951 ο σιδηρόδρομος Πύργου – Κατακόλου υπάγεται στους Σιδηροδρόμους Πειραιά – Αθηνών – Πελοποννήσου (ΣΠΑΠ). Έντεκα χρόνια αργότερα οι ΣΠΑΠ συγχωνεύονται με τους Σιδηροδρόμους του Ελληνικού Κράτους (ΣΕΚ) και ο ΣΠΚ υπάγεται σε αυτούς. Το 1971 δημιουργείται ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ), ο οποίος διαδέχεται τους ΣΕΚ.
Το 1882 η KRAUSS προμήθευσε το ΣΠΚ με 3 ατμάμαξες ("Πύργος" - "Ηλεία" - "Ερμής"). Το 1922 και το 1931 έγινε προμήθεια δύο ακόμη ατμαμαξών ("Αλφειός" - "Ολύμπια"). Στους σταθμούς Πύργου και Κατακόλου υπήρχαν εγκαταστάσεις μηχανοστασίου, ενώ στον Πύργο υπήρχε και εργοστάσιο. Οι ντόπιοι αποκαλούσαν τις ατμάμαξες του ΣΠΚ "Μαριγούλες" και τους συρμούς του "Τρένα της Αγάπης", γιατί στη διαδρομή πλέκονταν πολλά ειδύλλια απ' όσους πήγαιναν για μπάνιο και αναψυχή στην παραλία του Κατακόλου.
Το 1951 η γραμμή ενώθηκε με ενωτική γραμμή με το σιδηρόδρομο των ΣΠΑΠ[4] στο ύψος της στάσης "Νοσοκομείο", οπότε και δρομολογήθηκαν τοπικοί συρμοί από την Ολυμπία προς το Κατάκολο, οι οποίοι τα καλοκαίρια γνώριζαν μεγάλη επιβατική κίνηση. Το 1975 καταργήθηκε ο παλιός σταθμός στον Πύργο και ξηλώθηκε η παλιά γραμμή. Παράλληλα το χειμώνα διατηρήθηκε ένα δρομολόγιο την ημέρα ενώ τα υπόλοιπα 4 εκτελούνταν μόνο το καλοκαίρι. Η γραμμή για πολλά χρόνια σχεδόν εγκαταλείφθηκε, μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, οπότε σύγχρονοι συρμοί κυκλοφόρησαν στην ιστορική γραμμή, ώστε να συνδέσουν το τουριστικό Κατάκολο με τον Πύργο και την Αρχαία Ολυμπία!
Για πολλά χρόνια, το τρένο ξεκινούσε από το σταθμό του ΣΠΑΠ (το σημερινό σταθμό του ΟΣΕ) και στη συνέχεια περνούσε από τον παλιό του ΣΠΚ. Η επόμενη στάση γινόταν σε σημείο όπου τους καλοκαιρινούς μήνες κυρίως το ήδη γεμάτο τρένο υπερχείλιζε από κόσμο. Μετά περνούσε από τον εύφορο κάμπο. Η επόμενη στάση ήταν στον Αϊ Γιάννη και έπειτα έξω από τα Γρανιτσέικα. Ο κωλοσούρτης στη συνέχεια σταματούσε στη Συκιά Κατακόλου. Το τρένο διέσχιζε έπειτα σε όλο το μήκος του το Κατάκολο και κατέληγε στο λιμάνι. Στο σημείο που βρίσκεται από το 1951 ο τερματικός σταθμός του, βρισκόταν η ενδιάμεση στάση “Λουτρά”. Όταν ο συρμός τερμάτιζε στο γραφικό σταθμό του Κατακόλου δεν είχε πλέον πολύ κόσμο, αφού σχεδόν όλοι είχαν κατέβει στη Συκιά για μπάνιο, αλλά ήταν φορτωμένο μόνο με σταφίδα.
Plus Info: Ο Μίκης Θεοδωράκης, που πέρασε αρκετά από τα μαθητικά του χρόνια στον Πύργο, σε συναυλία που έδωσε το 1983 στο Στάδιο του Πύργου, είπε ότι το ρυθμό τού τραγουδιού του "Μαργαρίτα - Μαργαρώ" τον ενεπνεύσθη από τον ήχο της μηχανής του Κωλοσούρτη, ο οποίος είναι βαθιά χαραγμένος στη μνήμη του!
[1] Ο Διονύσης Δ. Λιανός γεννήθηκε το 1984 στην Αθήνα, μεγάλωσε στον Πύργο Ηλείας και σήμερα ζει στην Άνω Νορμανδία της Γαλλίας. Είναι MSc στην Τουρκολογία και Πτυχιούχος Αρχαιολογίας από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Δημοσιεύσεις του έχουν φιλοξενηθεί στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο των Ιωαννίνων, της Αθήνας και της Δυτικής Ελλάδας. Σήμερα, επιμελείται τη στήλη Δρόμοι Ηλειακής Ιστορίας στο IlisNews.gr. Το παρόν άρθρο αναρτήθηκε πρώτη φορά στο Ilisnews.gr στις 17/12/2011.
[2] Δήμος Λετρίνων ήταν το όνομα του δήμου που σχηματίστηκε το 1834 και περιελάμβανε την πόλη του Πύργου και τα γύρω χωριά. Το όνομα τού δήμου διατηρήθηκε έως τη δεκαετία του 1980, οπότε άλλαξε σε Δήμος Πύργου.
[3] Το Πάρκο ΣΠΚ, αν εξαιρέσει κανείς το λόφο του Επαρχείου επί της Κεντρικής Πλατείας, είναι το μόνο πάρκο στην πόλη του Πύργου. Έως τα τέλη του 20ού αι, το τμήμα της Οδού ΣΠΚ από την Οδό Κοκκίνου έως τη Λεωφόρο Μητροπολίτη Ηλείας Αντωνίου ήταν εγκαταλελειμένο. Επί Δημαρχίας Γ. Λιατσή, δημιουργήθηκε το κατάφυτο Πάρκο ΣΠΚ με παγκάκια, πέργκολες και παιδική χαρά. Αποτέλεσε σημείο συνάντησης των νέων, καθότι βρίσκεται και πλάι στο μεγαλύτερο σχολικό συγκρότημα της περιοχής, χώρο για τη διεξαγωγή εκδηλώσεων και, ομολογουμένως, το πιο καλαίσθητο πέρασμα από τη γειτονιά του Λάπατου στο κέντρο της πόλης. Στο μέσο του Πάρκου υψώνεται ο παλαιός σταθμός και πλάι στην κεντρική είσοδο βρίσκεται το Πολύκεντρο, το κτίριο των δημοτικών υπηρεσιών.
[4] Ο Πύργος έχει και την Οδό ΣΠΑΠ, η οποία ακολουθεί στα όρια της πόλης τη σιδηροδρομική γραμμή από το Σταθμό του ΟΣΕ προς Πάτρα.
sidirodromikanea.blogspot.com
