Αρχές 1900. Τραμ στην λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας,
μπροστά από το νοσοκομείο "Ευαγγελισμός".
(Παρεμπιπτόντως, βλέπετε τον βοσκό αριστερά από το τραμ, στο πεζοδρόμιο;)
Αρχές 1900. Τραμ στο Σύνταγμα
Είναι ελαφρά οχήματα, κλειστά τον χειμώνα, με 16 θέσεις και ανοιχτά το καλοκαίρι, με 20 θέσεις.
(Κι όταν λέμε ανοικτά, κυριολεκτούμε: το μόνο που χώριζε τους επιβάτες από τον δρόμο ήταν ανοικτόχρωμες κουρτίνες, που ανέμιζαν χαριτωμένα καθώς το τραμ έτρεχε. (Έτρεχε... Μην φανταστείτε... Γύρω στα 15 χμ/ώρα πήγαινε...)
Στην φωτογραφία, το τραμ στο Φάληρο.
Τα 800, συνολικά, άλογα που διαθέτει η υπηρεσία των τραμ είναι μικρασιάτικης ράτσας, μικρόσωμα και νευρώδη, κατάλληλα δηλαδή για τις ανηφορικές οδούς της Αθήνας και τις συνεχείς στάσεις. Την εκμετάλλευση έχει αναλάβει εταιρία βελγικών συμφερόντων με την ονομασία «Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Ιπποσιδηροδρόμων και Τροχιοδρόμων Αθηνών και Περιχώρων».
Αυτές οι πρώτες γραμμές συνδέουν το κέντρο της Αθήνας με τα τότε προάστια, δηλαδή τα Πατήσια, τους Αμπελοκήπους και την Κολοκυνθού, καθώς και την Πλατεία Ομονοίας με το Σύνταγμα, το Γκάζι και τον Κεραμικό Δίπυλο, ενώ αργότερα, το 1902, εξυπηρετούν τις οδούς Ιπποκράτους, Μητροπόλεως και Αχαρνών.
Το 1887 το τραμ του Φαλήρου αρχίζει να λειτουργεί ως ατμήλατο (να κινείται με την δύναμη του ατμού). Με αφετηρία μπροστά στην Ακαδημία Αθηνών, διασχίζει τις λεωφόρους Πανεπιστημίου, Αμαλίας και Θησέως, φτάνει στις Τζιτζιφιές, κι από εκεί, μέσω της παραλιακής λεωφόρου, καταλήγει στο Φάληρο, όπου εκείνη την εποχή υπάρχουν παραθαλάσσια κέντρα αναψυχής και θαλάσσια λουτρά. (Είναι το γνωστό "θηρίο" που τόσο τρόμαζε τους Αθηναίους της εποχής με τον θόρυβο και την κάπνα του!)
Στις 30 Οκτωβρίου του 1908 κυκλοφορούν τα πρώτα ηλεκτρικά τραμ, που αντικαθιστούν σταδιακά τα ιππήλατα. Τα επόμενα δύο χρόνια, το δίκτυο του τραμ αποκτά 257 οχήματα.
Τα καινούρια βαγόνια είναι βελγικής κατασκευής, κλειστά, με ηλεκτροφωτισμό και με πρωτοποριακό τρόπο τοποθετημένα αναπαυτικά καθίσματα, με πρόβλεψη για 16 θέσεις καθήμενων και 14 ορθίων, με δύο κινητήρες ιδανικούς για τις κλίσεις των αθηναϊκών γραμμών και με μπεζ χρωματισμό.
Τόση είναι η εντύπωση που προξενούν τα νέα τραμ στους Αθηναίους, ώστε πολλοί ταξιδεύουν ως το τέρμα και επιστρέφουν, χωρίς άλλο σκοπό, μόνο και μόνο για να απολαύσουν την άνεση της διαδρομής, η οποία άλλωστε τότε δεν κοστίζει παρά μια δεκάρα.
Άνεση, βέβαια, όταν δεν έχουν πολύ κόσμο, γιατί αλλιώς...
...οι επιβάτες κρέμονται σαν τα τσαμπιά σταφύλια απ' έξω!
(Καλά! Το έκαναν και για οικονομία, για να γλυτώνουν το εισιτήριο...)
Το 1939 όλα τα εν χρήσει τροχιοδρομικά οχήματα ανακαινίζονται και το χρώμα τους γίνεται βαθύ πράσινο, εξ ου και η ονομασία «πράσινα».
(Για πολλά χρόνια μετά την κατάργηση των τραμ, το δρομολόγιο από Αθήνα για Πειραιά το πραγματοποιούσε λεωφορείο που ανήκε στον Η.Σ.Α.Π., τον οργανισμό των τρόλλεϋ τα οποία διαδέχθηκαν τα τραμ, που ήταν και αυτό βαμμένο πράσινο. Ήταν το γνωστό στους παλαιότερους Αθηναίους "πράσινο λεωφορείο" της γραμμής "Σύνταγμα - Πειραιάς".)
Το 1940 παραλαμβάνονται άλλα 60 μεγάλα, σύγχρονα τροχιοδρομικά οχήματα. Τα νέα οχήματα, γνωστά ως «κίτρινα», λόγω του χρώματός τους, είναι κατασκευασμένα από την ιταλική κοινοπραξία ΟΜ/CGE/Breda του Μιλάνου και ξεχωρίζουν για τον αεροδυναμικό σχεδιασμό τους, ο οποίος είχε ως πρότυπο τα τραμ του Μιλάνου.
Στις 28 Οκτωβρίου 1940, οι τροχιόδρομοι της Αθήνας συμμετέχουν στην επιστράτευση. Είναι κλασικές πλέον οι εικόνες των υπερφορτωμένων τραμ με τους ενθουσιώδεις επίστρατους που σπεύδουν να παρουσιαστούν και να φύγουν για το μέτωπο.
Μετά την Κατοχή αρχίζει η φθίνουσα πορεία των τραμ της Αθήνας, με την κατάργηση ορισμένων γραμμών. Τα τραμ αποχωρούν σιγά-σιγά από τους δρόμους της Αθήνας και του Πειραιά και την θέση τους την καταλαμβάνουν τα τρόλλεϋ.
Η πραγματική, όμως, κατάργηση συμπίπτει με το θεαματικό ξήλωμα των σιδηροτροχιών στον κόμβο των Χαυτείων (γωνία Πατησίων με Πανεπιστημίου) , από συνεργεία του Υπουργείου Δημοσίων Έργων, τις πρώτες πρωινές ώρες της 16ης Νοεμβρίου 1953, και τον επακόλουθο παροπλισμό των γραμμών Πατησίων - Αμπελοκήπων και Κυψέλης - Παγκρατίου.
Το τελευταίο κουδούνισμα από καμπανάκι αθηναϊκού τραμ ακούγεται έξω από το αμαξοστάσιο της Αγίας Τριάδας Κεραμικού, τα μεσάνυχτα της 15ης προς 16η Οκτωβρίου του 1960. Τα τραμ, πράσινα ή κίτρινα, που στα 52 χρόνια της ζωής τους διακίνησαν κάπου 3 δισεκατομμύρια άτομα, δεν πρόκειται να ξαναδούν για πολλά χρόνια τους δρόμους της Αθήνας.
Παραμένει, ωστόσο, για κάποια χρόνια η γραμμή του τραμ του Περάματος.
Ένα απόγευμα, Μεγάλη Δευτέρα 4 Απριλίου 1977, το τραμ του Περάματος, προερχόμενο από το Πέραμα και κατευθυνόμενο στον Πειραιά, στολισμένο με λουλούδια και πανό, κάνει το τελευταίο του δρομολόγιο.
Όταν φτάνει στην πλατεία Λουδοβίκου του Πειραιά, έξω από το σταθμό του Ηλεκτρικού, οι επιβάτες κατεβαίνουν. Ο οδηγός Γιάννης Κωστόπουλος κτυπά για τελευταία φορά το καμπανάκι και οδηγεί το όχημα 77 στο αμαξοστάσιο της οδού Κόνωνος.
Εκείνη τη στιγμή γράφεται ο επίλογος της πρώτης περιόδου της ιστορίας των των Ελληνικών τραμ...
Την θέση τους στους δρόμους σιγά-σιγά καταλαμβάνουν τα τρόλλεϋ.
44 χρόνια αργότερα, το τραμ επιστρέφει στους δρόμους της πρωτεύουσας, πλήρως εκσυγχρονισμένο. Ξεκινά την λειτουργία του στις 19 Ιουλίου 2004, ενόψει και των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας.
Δείτε την ιστορία του τραμ εικονογραφημένη, σε βίντεο:
(youtu.be/WtLPnBm_BLI)
Ένα παλιό νοσταλγικό (για τους μεγαλύτερους...) τραγουδάκι...
"Το τραμ το τελευταίο"
digitalzoot.weebly.com/
