Τρεις στρεφόμενοι μετατροπείς και ένας πυκνωτής, που συνεργάζονταν για να μετατρέπουν το εναλλασσόμενο ρεύμα σε συνεχές για τις ανάγκες του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου, παρουσιάζονται ως εκθέματα στο ιστορικό κτιριακό συγκρότημα της ΔΕΗ στο Νέο Φάληρο.
Τα τελευταία χρόνια οι κτιριακές εγκαταστάσεις του πρώτου ατμοηλεκτρικού εργοστασίου στην Ελλάδα, του Ατμο-Ηλεκτρικού Σταθμoύ (ΑΗΣ) της ΔΕΗ στο Νέο Φάληρο που ακόμη φιλοξενεί διάφορες υπηρεσίες της εταιρείας, βρίσκονται στη φάση της αξιοποίησής τους. Τόσο από αρχιτεκτονικής πλευράς, όσο και ως αποτύπωση ενός ιδιαίτερου κομματιού της όποιας βιομηχανικής μας ιστορίας, οι εγκαταστάσεις αυτές είναι εμβληματικές.
Είναι πολύ ευχάριστο το γεγονός ότι σε αυτές βρήκαν στέγη ενδιαφέρουσες εκθέσεις μοντέρνας τέχνης από ελπιδοφόρους νέους καλλιτέχνες, στις οποίες μάλιστα αναδεικνύονται και τα βιομηχανικά εξαρτήματα και εργαλεία της πρώτης εποχής του ηλεκτρισμού στην Ελλάδα.
Σε μια από αυτές τις εκθέσεις συναντήσαμε και την αίθουσα «Τ», η οποία κατασκευάστηκε το 1927 για να στεγάσει τρια πολύτιμα στην εποχή τους μηχανήματα, απολύτως απαραίτητα για την εύρυθμη λειτουργία του Ηλεκτρικού Σιδηρόδρομου Αθηνών Πειραιώς (ΗΣΑΠ, της Γραμμής 1, όπως την ονομάζουμε σήμερα). Ο λόγος για τρεις στρεφόμενους μετατροπείς (περιστροφικοί μετατροπείς είναι ο ακριβής όρος) και έναν πυκνωτή, όλους κατασκευασμένους από την εταιρεία «English Electric» με έδρα το Λονδίνο.
Τα μηχανήματα αυτά χρησιμοποιήθηκαν για να μετατρέπουν το εναλλασσόμενο ρεύμα (AC) που παραγόταν στον Κεντρικό Σταθμό σε συνεχές (DC), το οποίο διοχετευόταν στον παρακείμενο ηλεκτρικό σιδηρόδρομο για τις ανάγκες της κίνησής του. Ο πρώτος στρεφόμενος μετατροπέας εγκαταστάθηκε στην νεόδμητη αίθουσα «Τ» το 1927. Τέσσερα χρόνια αργότερα στήθηκε στον ίδιο χώρο και ο δεύτερος, ενώ ο τρίτος και τελευταίος έφτασε στις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ στο Νέο Φάληρο το 1948. H εξέλιξη της τεχνολογίας κατέστησε παρωχημένους τους στρεφόμενους μετατροπείς ήδη από τη δεκαετία του '60, ωστόσο τα τρία μηχανήματα της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού συνέχισαν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '80 (1982-1983). Ήταν απαραίτητα για αρκετά χρόνια ως συσκευές ζεύξης μεταξύ των παλαιών εγκαταστάσεων συνεχούς ρεύματος και των νέων σταθμών παραγωγής εναλλασσόμενου.
Και λίγη -ακόμα- ιστορία...
Τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης του ηλεκτρισμού για οικιακή και βιομηχανική χρήση χαρακτηρίστηκαν από τον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των υποστηρικτών της συνεχούς ενέργειας και εκείνων που πίστευαν στην εναλλασσόμενη. Καθώς το εναλλασσόμενο ρεύμα αναδείχθηκε από τις αρχές του 20ού αιώνα ως το προτιμώμενο σύστημα και η συνεχής ισχύς άρχισε μια μακρά σταδιακή παρακμή, παρέμεινε αναγκαία η συνέχεια της τροφοδοσίας των υφιστάμενων συστημάτων διανομής συνεχούς ρεύματος και η παροχή ισχύος σε χρήσεις όπως τα συστήματα συνεχούς ρεύματος των τραμ και του αστικού ηλεκτρικού σιδηρόδρομου (μετρό).
Ο περιστρoφικός μετατροπέας (rotary converter) εφευρέθηκε από τον Charles S. Bradley το 1888. Ήταν ένα ενιαίο μηχάνημα που συνδύαζε τις λειτουργίες του κινητήρα και της γεννήτριας, παρουσιάζοντας σημαντικά υψηλότερη απόδοση και χαμηλότερο κόστος λειτουργίας από μια μονάδα κινητήρα-γεννήτριας. Ο εφευρέτης είχε συνεργαστεί στο παρελθόν με τον Τhomas Edison (θερμό υποστηρικτή του συνεχούς ρεύματος), αλλά στη συνέχεια δημιούργησε τη δική του εταιρεία («Bradley Electric Power Company») στη Νέας Υόρκη, για να εκμεταλλευτεί την πατέντα του. Όμως, από το 1890 η «Westinghouse Electric & Manufacturing Company» από το Πίτσμπουργκ της Πενσυλβάνια διεκδικούσε την εφεύρεσή του, υποστηρίζοντας ότι είχαν εφαρμοστεί σε αυτήν και δικές της ευρεσιτεχνίες. Η υπόθεση αυτή έκλεισε με αμοιβαίο συμβιβασμό το 1896, τρία χρόνια ύστερα από την εξαγορά της εταιρείας του Bradley από την «General Electric Company».
Οι περιστροφικοί μετατροπείς πέρα από τις ανάγκες των ηλεκτρικών σιδηροδρόμων κάλυψαν με επιτυχία και τις χαλυβουργίες, που χρειάζονταν μεγάλες ποσότητες ισχύος συνεχούς ρεύματος για τους κινητήρες των κύριων κυλίνδρων τους. Μεταξύ πολλών άλλων κάλυψαν επίσης και τις χαρτοβιομηχανίες, όπως και τα πιεστήρια εκτύπωσης, που απαιτούσαν συνεχές ρεύμα για την εκκίνηση και τη διακοπή λειτουργίας τους σε τέλειο συγχρονισμό, ώστε να αποφεύγεται το σκίσιμο του φύλλου.
sidirodromikanea.blogspot.com
