Το τρένο Connecting Europe Express, έτοιμο να διασχίσει 26 χώρες, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έτους Σιδηροδρόμων 2021. © Getty
Οι ευρωπαϊκοί σιδηρόδρομοι προσαρμόζονται στη νέα εποχή των ταξιδιών, στρέφοντας το βλέμμα στις «πράσινες» τεχνολογίες αλλά και στην ιδέα ενός καινούργιου σιδηροδρομικού δικτύου με το όνομα Trans-Europe Express 2.0.
Ελευθερία Αλαβάνου
Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, η Δυτική Γερμανία χάρισε στους φίλους του τρένου τον δίσκο της ζωής τους. Το «Trans-Europe Express» δημιουργήθηκε από τους Kraftwerk, μια πρωτοπόρα δυτικογερμανική μπάντα ηλεκτρονικής μουσικής, τα μέλη της οποίας στέκονταν σε σιδηροδρομικές γέφυρες για να παρατηρήσουν τους ήχους των τρένων και να τους αλλάξουν ελαφρώς, για να γίνουν, όπως έλεγαν, πιο χορευτικοί. Πέραν της μουσικής του αξίας, ο δίσκος ήταν πάνω απ’ όλα ένας φόρος τιμής στο ομώνυμο σιδηροδρομικό δίκτυο, που λειτούργησε από το 1957 ως το 1995 και συνέδεε δεκάδες πόλεις της Κεντρικής και της Δυτικής Ευρώπης, από την Ισπανία ως την Αυστρία και από τη Δανία ως τη Νότια Ιταλία.
Ήταν το δίκτυο Trans-Europe Express (ΤΕΕ) μια αντανάκλαση της μεταπολεμικής Ευρώπης, η οποία είχε την ανάγκη να πλησιάσουν οι χώρες της η μία την άλλη; Ίσως. Ίσως, επίσης, η συζήτηση που άνοιξε πριν από ενάμιση χρόνο η Γερμανία για ένα νέο Trans-Europe Express (το λεγόμενο TEE 2.0) να αποκαλύπτει ότι για δεύτερη φορά μέσα σε μερικές δεκαετίες, σε μια εποχή επίσης ταραγμένη, η Ευρώπη έχει ανάγκη να συνδέσει τα μέλη της με έναν οργανικό τρόπο. Στην ουσία, να τα ενώσει. Πρόκειται για ένα σιδηροδρομικό δίκτυο με τρένα υψηλής ταχύτητας που θα ταξιδεύουν ανάμεσα στις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Στόχος είναι να καλυφθεί ολόκληρη η ήπειρος, από τη Μόσχα και το Κίεβο (ανατολικά) ως τη Γλασκώβη, το Δουβλίνο και το Πόρτο (δυτικά) και από το Ελσίνκι, το Όσλο και τη Στοκχόλμη (βόρεια) ως το Παλέρμο και την Αθήνα (νότια). Βέβαια, το ότι το ΤΕΕ 2.0 είναι ένας εσωτερικός μηχανισμός που εφηύρε η Ευρώπη για να συσπειρώσει τα μέλη της είναι απλώς μια σκέψη. Υπάρχει κι ένας άλλος λόγος, πιο απτός και ρεαλιστικός, που εξηγεί το ανανεωμένο ενδιαφέρον για τον σιδηρόδρομο, κι αυτός είναι η κλιματική αλλαγή.
«Ο σιδηρόδρομος κατέχει παραδοσιακά εξέχουσα θέση μεταξύ των εναλλακτικών χερσαίων μέσων ως το πλέον φιλικό προς το περιβάλλον, διατηρώντας το μικρότερο ανθρακικό αποτύπωμα ανά μετακινούμενο», εξηγεί ο Ευριπίδης Σακελλαρίου, διευθυντής Ανάπτυξης σε πολυεθνικό όμιλο, στον τομέα των σιδηροδρόμων, και πρόεδρος της Επιτροπής Εμπορευματικών Μεταφορών του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων. Για τον ίδιο, η πρωτοβουλία του ΤΕΕ 2.0 στην καλύτερη εκδοχή της θα καθιστά δυνατό «ο μετακινούμενος να προσεγγίζει όλους τους ευρωπαϊκούς προορισμούς μέσω ενός εκτεταμένου δικτύου νυχτερινών συρμών έως το 2030». Στόχος είναι το επιβατικό κοινό να επιλέγει το –πιο φιλικό προς το περιβάλλον– τρένο έναντι του αεροπλάνου για τα σύντομα ταξίδια μεταξύ κοντινών προορισμών. Ένα τέτοιο πρότζεκτ μπορεί να πραγματοποιηθεί σχετικά εύκολα σε τεχνο-οικονομικούς όρους, χωρίς να χρειαστούν μεγάλα σιδηροδρομικά έργα, εντούτοις «προϋποθέτει διασυνοριακές συμφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών από όπου θα διέρχονται οι συρμοί, γεγονός που απαιτεί συντονισμένες ενέργειες όλων των εμπλεκόμενων φορέων κάθε κράτους-μέλους (αρμόδια υπουργεία, ρυθμιστικές αρχές, διαχειριστική υποδομή, σιδηροδρομικές επιχειρήσεις) και πιστεύω πως εκεί ακριβώς θα κριθεί το στοίχημα».
1. Στα τέλη του 2022, 27 τρένα υδρογόνου της Alstom θα τεθούν σε κυκλοφορία μεταξύ της Φρανκφούρτης και της ορεινής περιοχής Taunus.
2. Τρένο στη Σαξονία που λειτουργεί με μπαταρία και φορτίζεται με παντογράφο ανά 100 χλμ.
3. Φόρτιση ηλεκτρικού τρένου σε σταθμό της Βάδης-Βυρτεμβέργης.
4. Γραμμές τρένου συναντιούνται στη γερμανική πόλη Χάλε.
© Getty Images/Ideal Image
Τρένα υδρογόνου, λοκομοτίβες με μπαταρία
Το πώς θα εξελιχθεί το στοίχημα του ΤΕΕ 2.0 θα το δείξει ο χρόνος. Σε κάθε περίπτωση, η συζήτηση για το κατά πόσο είναι ή δεν είναι «πράσινος» ο τρόπος που μετακινούμαστε έχει ανοίξει εδώ και αρκετά χρόνια και φυσικά έχει εισχωρήσει στον χώρο του τουρισμού, όπου η μετακίνηση είναι το άλφα και το ωμέγα. Η G Adventures είναι μια μεγάλη εταιρεία με έδρα το Τορόντο, που διοργανώνει ταξίδια ολιγομελών γκρουπ σε όλο τον κόσμο. Όπως αναφέρει ο διευθύνων σύμβουλος Ευρώπης, Μέσης Ανατολής και Αφρικής, Brian Young, η άνθηση του αειφόρου τουρισμού και η στροφή προς ένα μοντέλο ταξιδιού που έχει μεγαλύτερη διάρκεια και εμβάθυνση στον προορισμό ωθεί τον κόσμο να εντάσσει περισσότερες σιδηροδρομικές μετακινήσεις στα ταξίδια του. Προ πανδημίας, μεταξύ 2018 και 2019, «είδαμε μια αύξηση της τάξης του 23% στις κρατήσεις σιδηροδρομικών ταξιδιών», όπως ήταν το Trans Mongolian Express ή η περιήγηση στη Βόρεια Ινδία με τρένο. «Όσο η συζήτηση γύρω από το ανθρακικό αποτύπωμα συνεχίζεται, τόσο τα ταξίδια με τρένο γίνονται πιο ελκυστικά», λειτουργώντας ως εναλλακτική στις βραχύβιες αεροπορικές μετακινήσεις. «Οι ταξιδιώτες δεν χρειάζεται να κάνουν ένα αμιγώς σιδηροδρομικό ταξίδι, μπορούν όμως να συμπεριλάβουν τις σιδηροδρομικές διαδρομές στο πρόγραμμά τους». Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα προορισμού που προσφέρεται να τον γνωρίσεις σιδηροδρομικώς είναι η Ιαπωνία, που φημίζεται για το δίκτυο τρένων υψηλής ταχύτητας Shinkansen. Πώς προδιαγράφεται, τώρα, το μέλλον του σιδηροδρόμου; Κατά τον Brian Young, ευοίωνο. «Το κοινό που γοητεύεται από τα αμιγώς σιδηροδρομικά ταξίδια ενδεχομένως να μεγαλώσει», όμως κατά βάση «θα αυξηθεί η χρήση τρένων στα συμβατικά ταξιδιωτικά πακέτα, έτσι ώστε να μειωθούν οι εκπομπές ρύπων».
Το ότι ο σιδηρόδρομος βιώνει άνθηση είναι κάτι που διαφαίνεται με πολλούς τρόπους. Κατ’ αρχάς από την ίδια την αγορά, με διάφορες εταιρείες που διοργανώνουν σιδηροδρομικά ταξίδια να συνηγορούν σε όσα μας λέει ο Brian Young. Για παράδειγμα, η Amtrak Vacations δήλωσε πρόσφατα στους New York Times ότι οι κρατήσεις της ανέβηκαν κατά 47% το 2021 σε σχέση με το 2019. Κατά δεύτερον, από τις πρωτοβουλίες που λαμβάνονται σε θεσμικό επίπεδο, όπως η ανακήρυξη του 2021 σε Ευρωπαϊκό Έτος Σιδηροδρόμων, στο πλαίσιο του οποίου από τις 2 Σεπτεμβρίου έως τις 7 Οκτωβρίου ένα τρένο, το Connecting Europe Express (connectingeuropeexpress.eu), διέτρεξε την ήπειρο περνώντας από 100 πόλεις σε 26 χώρες. Ο περιβαλλοντικός ακτιβισμός ωθεί επίσης τις τάσεις προς τα τρένα: στα τέλη του περασμένου Οκτωβρίου, ακτιβιστές και πολιτικοί ανέβηκαν στη Γλασκώβη για το COP26 (Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή) με ειδικά ναυλωμένη αμαξοστοιχία.
Δεν είναι μόνο οι ακτιβιστές και οι πολιτικοί που υιοθετούν την πράσινη ατζέντα, αλλά και μια σειρά από τρένα, δίκτυα ή εφαρμογές που ταυτίζονται με ένα πιο βιώσιμο μοντέλο λειτουργίας. Φέρ’ ειπείν τα επιβατικά τρένα υδρογόνου Coradia iLint της γαλλικής Alstom «βασίζονται σε μια γνώριμη πλατφόρμα αυτοκινητάμαξας, ενσωματώνουν την εναλλακτική ενός κινητήρα υδρογόνου έναντι ενός ντιζελοκίνητου και αποτελούν τον πρόδρομο του αυριανού τρένου υδρογόνου για προαστιακές μετακινήσεις», όπως αναφέρει ο κ. Σακελλαρίου. Η εταιρεία Riding Sunbeams επικεντρώνεται στο ίδιο το δίκτυο, με στόχο τη σύνδεση «ηλιακών, αιολικών και ενεργειακών αποθηκευτικών μέσων, από όπου προμηθεύεται πράσινη μορφή ενέργειας απευθείας ο συρμός», ενώ το τρένο FLXdrive της αμερικανικής εταιρείας Wabtec λειτουργεί με ηλεκτρισμό και μπαταρία και «λανσάρει μια φιλική προς το περιβάλλον λύση για δρομολόγηση βαρέων και μεγάλων αποστάσεων εμπορευματικών συρμών». Τα τρία αυτά παραδείγματα έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: την τάση αποσύνδεσης του σιδηροδρόμου από τα ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα και την εισαγωγή των «πράσινων» εναλλακτικών.
Η τεράστια συζήτηση σχετικά με τη βιωσιμότητα που έχει ανοίξει τα τελευταία χρόνια αλλάζει, αργά αλλά σταθερά, την ατζέντα τόσο υπέρ του σιδηροδρόμου, που είναι εξ ορισμού πιο φιλικός προς το περιβάλλον από άλλα μέσα μεταφοράς, όσο και υπέρ της πιο αειφόρου λειτουργίας του. Ένα δεύτερο αλλά εξίσου σημαντικό ατού, που μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά για τη μετάβαση σε μια νέα εποχή, είναι ότι το επιβατηγό κοινό αγαπάει τον σιδηρόδρομο. Πάντα τον αγαπούσε και ποτέ δεν τον ξέχασε. Ειδικά όταν μιλάμε για ταξίδια, σε ποιον δεν αρέσει να μετακινείται με τρένο; Να επιβιβάζεται και να αποβιβάζεται σε σιδηροδρομικούς σταθμούς που βρίσκονται στο κέντρο και όχι εκτός πόλης, όπως τα αεροδρόμια; Τα τρένα είναι συνυφασμένα με την ίδια την έννοια της πόλης, πολύ πριν καθιερωθούν το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο. Πρωταγωνιστούν στα βιβλία που αγαπήσαμε, στις ταινίες και τις ταξιδιωτικές μας αναμνήσεις. Με αυτά ξεκινήσαμε να ταξιδεύουμε, σε αυτά θα επιστρέψουμε.
Η ελληνική ιδιαιτερότητα
Στην Ελλάδα το τρένο είναι ένα μέσο μεταφοράς που έχει ρόλο δευτεραγωνιστή. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, οι σιδηροδρομικές μετακινήσεις των Ελλήνων το 2019 ήταν στις τελευταίες θέσεις της Ευρώπης, με την Ελλάδα να κατατάσσεται πέμπτη από το τέλος μαζί με την Κροατία. Αυτό οφείλεται σε έναν βαθμό στη γεωγραφική θέση και τη γεωμορφολογία της χώρας. «Η Ελλάδα είναι χωροθετημένη μεταξύ θαλασσών, με μόνο τα βόρεια σύνορά της να είναι στην πράξη χερσαία, μη επιτρέποντας σιδηροδρομικές συνδέσεις με όμορα κράτη. Την ίδια στιγμή, το έντονο ανάγλυφο του εδάφους δεν επιτρέπει χαράξεις με ανεκτές για σιδηρόδρομο κλίσεις γραμμής (έως 2%) χωρίς να απαιτηθούν μεγάλα και κοστοβόρα τεχνικά έργα (σήραγγες, γέφυρες, κ.λπ.)», αναφέρει ο κ. Σακελλαρίου. Παίζει ρόλο και η αστυφιλία, που έχει συγκεντρώσει τον πληθυσμό σε λίγες μεγάλες πόλεις. «Ουσιαστικά πρόκειται για μία και μοναδική βασική γραμμή, τον άξονα Πάτρας-Αθηνών-Θεσσαλονίκης-Ειδομένης-Προμαχώνα (ΠΑΘΕΠ), όπου εκατέρωθεν αναπτύσσονται μικρά branch lines, φτωχά σε κυκλοφοριακούς φόρτους, όπως το Παλαιοφάρσαλος-Καλαμπάκα, το Λάρισα-Βόλος κ.ά.». Πέρα από τις ιδιαιτερότητες της χώρας μας, δύο από τα μεγαλύτερα –και σύνθετα– προβλήματα που αντιμετωπίζει γενικότερα ο σιδηρόδρομος είναι ο χρόνος και το κόστος ταξιδιού. Αναφορικά με τον χρόνο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θέσει ως στόχο να διπλασιαστεί η κυκλοφορία σιδηροδρόμων υψηλής ταχύτητας ως το 2030 και να τριπλασιαστεί ως το 2050.
kathimerini.gr
sidirodromikanea.blogspot.com
