Τις μέρες αυτές που συνηθίσαμε να τις περνάμε μαζί με συγγενείς και φίλους, με χορούς, γλέντια και διασκεδάσεις, ή και με ταξίδια σε χειμερινούς προορισμούς (με τον σιδηρόδρομο βέβαια κατά προτίμηση, μια και είμαστε φίλοι του σιδηροδρόμου!), φέτος θα τις περάσουμε «κατά μόνας», μια και αυτό επιβάλει η προστασία της υγείας μας και η «πρόληψη».
Αποφασίσαμε λοιπόν να σας στείλουμε ένα ακόμα «σιδηροδρομικού» περιεχομένου κείμενο για να περάσετε ποιο ευχάριστα την ώρα σας μαθαίνοντας, αλλά και αναπολώντας τα όμορφα ταξίδια, ή και τις όμορφες εκδρομές που οργάνωνε ο σύλλογός μας, ακόμα και τις μέρες αυτές, όπως τα ωραία «ρεβεγιόν» μέσα στο τραίνο, ταξιδεύοντας την παραμονή της Πρωτοχρονιάς προς Θεσσαλονίκη ή Αλεξανδρούπολη, με μία κλινάμαξα ή ένα κλινοθέσιο, υποδεχόμενοι τον νέο χρόνο στην εστιάμαξα με γλέντι, ή την εκδρομή στην Δυτική Μακεδονία , είτε στην χιονισμένη Φλώρινα, ή στα Ραγκουτσάρια», το καρναβάλι της Καστοριάς και της Σιάτιστας, τη μέρα «των Φώτων». Εκδρομές νοσταλγικές και γλεντζέδικες, που μόνο το σιδηροδρομικό ταξίδι μπορεί να μας προσφέρει. Καλή διασκέδαση και τις καλύτερες ευχές προς όλους σας, εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου. Και ελπίζουμε ότι του χρόνου θα είμαστε και πάλι μαζί.
Η ιστορία τα τεχνικά χαρακτηριστικά και η εξέλιξη της ατμομηχανής
Ο άνθρωπος, ήδη από την αρχαιότητα ακόμα, αντιλήφθηκε τα πλεονεκτήματα μιας «καθοδηγούμενης κίνησης» των χερσαίων μέσων μεταφοράς. Γι' αυτό και, αφού δεν είχε εφευρεθεί η σιδηροτροχιά κατασκεύαζε, στους δρόμους που κινούνταν τα οχήματα της εποχής αυτής, αύλακες, μέσα στους οποίους «κυλίονταν» οι τροχοί των τροχήλατων οχημάτων. Τέτοιους αύλακες μπορεί να δει κανείς σήμερα στα υπολείμματα της «οδού των Παναθηναίων", στον χώρο της Αρχαίας Αγοράς της Αθήνας. Αργότερα, στα Αγγλικά ορυχεία του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, οι αύλακες αυτοί αντικαταστάθηκαν από ξυλοτροχιές, οι οποίες, με τη σειρά τους, αντικαταστάθηκαν και αυτές από σιδηροτροχιές. Έτσι, δεν απέμενε για την ολοκλήρωση αυτού του «καθοδηγούμενου» μέσου χερσαίας μεταφοράς που ονομάζουμε «σιδηρόδρομο», παρά μόνο η ανακάλυψη της μηχανικής έλξης, η οποία θα αντικαθιστούσε την μέχρι τότε ζωήλατη έλξη, και θα καθιστούσε έτσι πραγματικότητα το όνειρο του ανθρώπου για ένα χερσαίο μέσο μεταφοράς που θα συνδύαζε, την αξιοπιστία, τη μαζικότητα της μεταφοράς και την ταχύτητα, στοιχεία αναγκαία για την ανάπτυξη του εμπορίου και την επέκταση της αγοράς. Αυτή η αναγκαιότητα, το 1803, οδήγησε κάποιους στην Αγγλία, η οποία ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα ζούσε στον ρυθμό της βιομηχανικής επανάστασης, στην κατασκευή ενός ιππήλατου, αλλά κινούμενου σε σιδηροτροχιές, και άρα «καθοδηγούμενου», δικτύου χερσαίας μεταφοράς, του "Surrey Iron Railway", όπως αποκαλούνταν. Όπως ήταν φυσικό, αυτός ο «πρωτόγονος» και χωρίς μηχανική έλξη σιδηρόδρομος δεν μετέφερε επιβάτες αλλά μόνο εμπορεύματα. Η επιβατική μεταφορά απέκτησε νόημα μόνο μετά την εφαρμογή της μηχανικής έλξης.
Λίγο αργότερα, ο Βρετανός εφευρέτης Richard Trevithick, ανταποκρινόμενος στο αίτημα των καιρών του, τιθασεύοντας τον ατμό, κατασκεύασε την πρώτη ατμάμαξα. Για να γίνει κατανοητή η διαφορά που επέφερε στις χερσαίες μεταφορές αυτή η εφεύρεση, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι τέσσερις τέτοιες ατμάμαξες αντικαθιστούσαν 50 άλογα και 200 εργάτες! Παρ' όλα αυτά η ατμάμαξα του Trevithick παρουσίαζε πολλά προβλήματα και επετύγχανε πολύ μικρές ταχύτητες, γι' αυτό και οι συρμοί που έλκονταν από αυτήν εξυπηρετούσαν και αυτοί μόνο εμπορευματικό έργο. Έτσι, η πρώτη πραγματικά επιτυχημένη και αξιόπιστη ατμάμαξα ήταν η "Rocket", την οποία κατασκεύασε ο αυτοδίδακτος μηχανικός George Stephenson,TO 1829, ο και πατέρας της ατμομηχανής αποκαλούμενος. Την εφεύρεσή του αυτή την παρουσίασε σε έναν διαγωνισμό νέων ατμομηχανών που έγινε στο Rain Hill, όπου και κέρδισε το πρώτο βραβείο. Ο διαγωνισμός αυτός ήταν ένας από τους διαγωνισμούς που διοργανώνονταν εκείνη την εποχή στην Αγγλία, κάτω από την πίεση της αύξησης της παραγωγής βιομηχανικών προϊόντων και της ανάγκης επομένως για μαζική και γρήγορη μεταφορά τους, που θα το επιτύγχανε όμως μόνο η εφεύρεση μιας αξιόπιστης ατμάμαξας. Η ατμάμαξα του Stephenson κινούνταν με την εντυπωσιακή για την εποχή της ταχύτητα τα 46,8 χλμ/ώρα! Έχοντας λυθεί λοιπόν το πρόβλημα της μηχανικής έλξης, κατασκευάστηκε και τέθηκε το 1830 σε λειτουργία η πρώτη στην ιστορία σιδηροδρομική γραμμή η οποία συνέδεσε, με μία σιδηρά οδό, το λιμάνι του Λίβερπουλ με την βιομηχανική πόλη του Μάντσεστερ, ή Μαγχεστρίας επί το ελληνικότερο(!), στην οποία η κίνηση των συρμών γίνονταν με την ατμάμαξα "Rocket" του Stephenson. Η γραμμή, μήκους 136 χιλιομέτρων, ήταν διπλή (μία για την άνοδο και μία για την κάθοδο) και επιτελούσε και επιβατικό έργο, η δε κίνηση των επιβατικών συρμών γίνονταν, για πρώτη φορά στην ιστορία, βάσει δρομολογίων. Πριν την κατασκευή της γραμμής αυτής, η μεταφορά του βαμβακιού από τις Νότιες Πολιτείες των Η.Π.Α. στα υφαντουργεία του Μάντσεστερ, στοίχιζε περισσότερο για την μεταφορά του στο χερσαίο τμήμα της διαδρομής αυτής, από το Λίβερπουλ δηλαδή μέχρι το Μάντσεστερ, ένα μήκος 116 χιλιομέτρων, παρά για την μεταφορά του στο θαλάσσιο τμήμα της, από τις Η.Π.Α. δηλαδή μέχρι το Λίβερπουλ, παρ' όλο που το πλοίο που το μετέφερε διέπλεε τον Ατλαντικό Ωκεανό!
Με την κατασκευή της γραμμής αυτής η βιομηχανική επανάσταση κυκλοφορεί πλέον πάνω σε σιδηροτροχιές, σίδηρος δε και ατμός θα στηρίξουν και θα επιταχύνουν την βιομηχανική επανάσταση και θα δημιουργήσουν και τις προϋποθέσεις για την ανασύνταξη του κοινωνικού και του οικονομικού χώρου και την ενοποίηση των αγορών. Οι σιδηροδρομικοί σταθμοί, γεμάτοι από τον καπνό των ατμομηχανών και με κυρίαρχη μυρωδιά την μυρωδιά του καιόμενου κάρβουνου, θα αναδειχθούν σε μεγάλα οικονομικά κέντρα και σε κέντρα αποφάσεων, αφού γύρω από αυτούς θα εγκατασταθούν οι μεγάλες εταιρείες που θα ελέγχουν την οικονομία και θα διαμορφώνουν την πολιτική των χωρών τους, γύρω από αυτούς θα κτισθούν τα νέα εργοστάσια και κοντά σ' αυτούς θα έρθουν να κατοικήσουν οι στρατιές των αγροτών, πρώην ή γιοί δουλοπάροικων, που θα δουλέψουν στα εργοστάσια αυτά, εκμισθώνοντας την εργατική τους δύναμη και διαμορφώνοντας μια νέα κοινωνική τάξη, την τάξη δηλαδή η οποία θα παίξει καταλυτικό ρόλο στην σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία, το προλεταριάτο.
Η οικονομική επιτυχία της γραμμής αυτής είχε σαν συνέπεια την ραγδαία εξάπλωση του σιδηρόδρομου σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, από το δεύτερο δε μισό του 19ου αιώνα και μετά και σε όλον τον κόσμο. Από την Ιαπωνία, τις Ινδίες και τις αποικίες της Αφρικής, μέχρι τη Λατινική Αμερική, ο σιδηρόδρομος κυριαρχεί στις χερσαίες μεταφορές, εκτοπίζοντας, στις διαδρομές που εξυπηρετούσε, όλα τα άλλα μέσα χερσαίας μεταφοράς. Ήδη το 1920, 90 χρόνια δηλαδή μετά την δρομολόγηση της "Rocket", ένα σιδερένιο πλέγμα περίπου 1.220.000 χιλιομέτρων σιδηροδρομικών γραμμών αγκαλιάζει και περιβάλλει τον πλανήτη γη. Από το τέλος του 19ου αιώνα, ο σιδηρόδρομος αναδεικνύεται και σε στρατιωτικοπολιτικό και οικονομικό όπλο ηπειρωτικής εμβέλειας στα χέρια των ισχυρών, και ιμπεριαλιστικών πλέον, κρατών και του εθνικού τους κεφαλαίου.
Εντυπωσιακή όμως ήταν και η βελτίωση των ατμομηχανών. Η ιπποδύναμή τους, από 25 άλογα το 1830 έφτασε στα 500 το 1849, η δε ταχύτητα που ανέπτυσσαν αυξήθηκε σε πάνω από 100 χιλιόμετρα / ώρα στο τέλος της δεκαετίας του 1840. Οι πρώτες ατμάμαξες κατασκευάζονται από βρετανικά εργοστάσια και εξάγονται σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο, μαζί με τα αγγλικά τεχνικά χαρακτηριστικά. Ακόμα και το καθιερωθέν ως διεθνές εύρος των σιδηροδρομικών γραμμών (1, 435μ.) ξεκίνησε από τα αγγλικά ορυχεία του Willington. Σύντομα τα εργοστάσια κατασκευής ατμαμαξών της Γαλλίας, του Βελγίου και της Γερμανίας, θα ανταγωνίζονται τα εργοστάσια της Γηραιάς Αλβιώνος, ενώ και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής θα παράγουν τις δικές τους, διακριτές από τα ευρωπαϊκά ντιζάιν, ατμάμαξες. Το 1879 ο Γερμανός Verner von Siemens κατασκεύασε την πρώτη του ηλεκτράμαξα, δύο δε χρόνια αργότερα το Βερολίνο γίνεται η πρώτη πόλη στον κόσμο που διαθέτει ηλεκτρικό τραμ. Σύντομα, η ηλεκτρική έλξη θα μονοπωλήσει τους αστικούς σιδηροδρόμους (τραμ) και τους μητροπολιτικούς σιδηροδρόμους (μετρό), αλλά θα χρειαστεί αρκετές ακόμα δεκαετίες για να ανταγωνιστεί την ατμάμαξα στις υπεραστικές μεταφορές, και θα πρέπει να περιμένουμε την πετρελαϊκή κρίση της 10ετίας του 1970 για να δούμε να καταξιώνεται το μεγάλο κόστος της ηλεκτροκίνησης των σιδηροδρομικών δικτύων.
Παρ' όλο όμως το ότι η ατμάμαξα αντικαταστάθηκε σαν μονάδα έλξης από τις δηζελάμαξες και τις ηλεκτράμαξες,, ακόμα και σήμερα, την εποχή της ηλεκτροκίνησης, η ατμάμαξα συνεχίζει να συγκινεί. Υμνήθηκε από την λογοτεχνία, απεικονίστηκε με ρωμαντισμό σε ζωγραφικούς πίνακες και σε κινηματογραφικές ταινίες, παραμένει ένα από τα δημοφιλέστερα παιχνίδια των παιδιών της ψηφιακής εποχής και συνεχίζει να κινεί μουσειακές ή εμβληματικές αμαξοστοιχίες, για την επιβίβαση στις οποίες οι επιβάτες τους καταβάλουν ένα ακριβό εισιτήριο. Ακόμα και τώρα, την εποχή των τραίνων «υψηλών ταχυτήτων», η σκέψη όλων μας, όταν ακούμε να μιλούν για σιδηρόδρομο, πάει συνειρμικά σε ένα τραίνο που επικεφαλής του έχει μια ατμάμαξα και θα συγκινούμασταν στο άκουσμα του συριγμού μιας ατμομηχανής. Και ποιος ξέρει, ίσως μια μέρα να δούμε τις σύγχρονες ηλεκτράμαξες να παίρνουν εξωτερικά το σχήμα και την μορφή που είχαν οι ατμάμαξες, όπως πολλά μοντέρνα κτίρια διαμορφώνονται εξωτερικά με την μορφή παλιών εκλεκτικίστικης, ή νεοκλασικής τεχνοτροπίας οικοδομές, για να μας δώσουν την ψευδαίσθηση ότι ζούμε σε μια ήρεμη και αξέχαστη εποχή, την εποχή δηλαδή του ατμού!
Ας δούμε όμως τι είναι και πως λειτουργεί μία ατμάμαξα. Και κατά την περιήγησή σας στα μυστικά των ατμομηχανών αφήστε τον εαυτό σας να ζήσει για λίγο εκείνη την αξέχαστη εποχή, την εποχή του ατμού, που αποπνέει μία γοητεία, μια και ο ατμός που διαχέει η ατμάμαξά μας καλύπτει με μία ρωμαντική σαγήνη ότι αρνητικό είχε αυτή η εποχή.
Η σημερινή μας παρουσίαση των «μυστικών» της ατμάμαξας, στηρίζεται σε μία λεπτομερή, αν και κατανοητή και απλή, μελέτη. Σήμερα όμως θα σας παρουσιάσουμε μία συνοπτική, αν και εμπεριστατωμένη, μόνο περίληψη της μελέτης αυτής.
Όπως είπαμε, η ατμάμαξα ήταν μια κινητήρια μονάδα που κυριάρχησε στις μεταφορές, από το 1830 μέχρι περίπου και την 10ετία του 1950, παρ' όλο που σε αρκετές χώρες συνέχισε να εκτελεί μεταφορικό έργο για δύο - τρείς ακόμα δεκαετίες. Η ατμάμαξα είχε, εκτός των άλλων χαρακτηριστικών της, μια όμορφη, επιβλητική και ελκυστική εμφάνιση γι' αυτό και γοήτευε όλο τον κόσμο και κυρίως τους φίλους του σιδηροδρόμου, οι οποίοι την είχαν ταυτίσει με τον σιδηρόδρομο, γι' αυτό και, ακόμη και σήμερα, δυσκολεύονται να απαλλαγούν από την ταύτιση αυτή!.
Επειδή θα αναφερθούμε αναλυτικά στα επί μέρους τμήματα της μηχανής, γι' αυτό και επιλέξαμε, για λόγους επαγωγικούς, να περιγράψουμε μία ορισμένη ατμάμαξα, μία ατμάμαξα την οποία κρίναμε ότι είναι αντιπροσωπευτική του είδους και η οποία περιέχει όλα τα αναγκαία δομικά στοιχεία και τμήματά μιας ατμάμαξας, ώστε να είναι σαφέστερη και πληρέστερη η ενημέρωση των αναγνωστών μας.
Η ατμάμαξα αυτή, αλλά και κάθε ατμάμαξα, χωρίζεται δομικά και λειτουργικά στα παρακάτω τμήματα:
1. Στο λέβητα, ο οποίος περιλαμβάνει τον θάλαμο καύσης, τη σταχτοδόχη, τον περιβάλλοντα τον θάλαμο καύσης λέβητα, τον κυλινδρικό λέβητα με τους αυλούς του, τον κώδωνα, τον καπνοθάλαμο, την καπνοδόχο, το σύστημα μεταφοράς του ατμού στους κυλίνδρους μαζί με το σύστημα υπερθέρμανσής του, καθώς και τις ασφάλειές του,
2. Στο σκελετό της ή ένα σιδερένιο πλαίσιο στήριξης και σύνδεσης του λέβητα με τους τροχούς,
3. Στους δύο κυλίνδρους της, έναν σε κάθε πλευρά της,
4. Στους τροχούς και στους παρατρόχιους μηχανισμούς της,
5. Στις αναρτήσεις του βοηθητικού εμπρόσθιου άξονα τροχών και στις αναρτήσεις των κινητήριων αξόνων των τροχών της,
6. Στο σύστημα πέδησης της ατμάμαξας,
7. Στο σύστημα λίπανσής της,
8. Στο σύστημα τροφοδοσίας του λέβητα με νερό,
9. Στο θάλαμο και τα όργανα ελέγχου και οδήγησης της ατμάμαξας, & τέλος
10. Στο εφοδιοφόρο όχημα με τις αποθήκες της καύσιμης ύλης και του νερού.
Ο ΛΕΒΗΤΑΣ
Ο λέβητας σε γενικές γραμμές είναι μία άκαμπτη κυλινδρική κατασκευή, όπου το ένα της άκρο καταλήγει σε ένα μεγάλο σιδερένιο κιβώτιο, το οποίο μέσα του έχει στερεωμένο ένα μικρότερο σιδερένιο κιβώτιο, το θάλαμο καύσης. Ανάβοντας φωτιά μέσα στο θάλαμο καύσης ζεσταίνουμε και ατμοποιούμε το νερό που υπάρχει μεταξύ του μεγάλου και μικρού κιβωτίου του λέβητα. Το νερό ζεσταίνεται και ατμοποιείται και μέσα στο κυλινδρικό τμήμα του λέβητα με τη βοήθεια σιδερένιων σωλήνων που περνούν μέσα στο σώμα του και μέσα από αυτούς περνούν τα ζεστά αέρια της φωτιάς που οδηγούνται προς την ατμόσφαιρα. Στο άλλο άκρο του κυλίνδρου υπάρχει ένα απομονωμένο τμήμα του, όπου μέσα σε αυτό καταλήγουν τα άκρα των σωλήνων των αερίων της φωτιάς και εκεί συγκεντρώνεται ο καπνός της που εξέρχεται μέσω της καπνοδόχου στον αέρα.
Ο δημιουργούμενος με μεγάλη πίεση ατμός συγκεντρώνεται στο πάνω τμήμα του λέβητα, σε ένα κλειστό κυλινδρικό στοιχείο, τον κώδωνα, όπου μέσα σε αυτό υπάρχει ο μηχανισμός κατανομής του ατμού στους κυλίνδρους, τον οποίο χειρίζεται ο μηχανοδηγός με τον ρεγουλατόρο. Ο ατμός, πριν φτάσει στους κυλίνδρους, περνά από το σύστημα υπερθέρμανσης για να βελτιωθούν οι θερμοδυναμικές του ιδιότητες και το οποίο βρίσκεται μέσα στον καπνοθάλαμο. Το σώμα του λέβητα συμπληρώνεται με το κιβώτιο της σταχτοδόχης κάτω από το θάλαμο καύσης και τους μηχανισμούς ασφαλειών, οι οποίοι ανοίγουν αυτόματα όταν η πίεση του ατμού υπερβεί κάποια όρια για να μην εκραγεί ο λέβητας.
Όλες οι παραπάνω κατασκευές αποτελούν ένα στερεό και άκαμπτο σύνολο και είναι κατασκευασμένες από χαλύβδινες λαμαρίνες πάχους 2 εκατοστών ενωμένες κατάλληλα με θερμά μπουλόνια.
Ο ΣΚΕΛΕΤΟΣ ή ΠΛΑΙΣΙΟ
Ο σκελετός της ατμάμαξας αποτελείται από δύο μεγάλες ορθογώνιες παράλληλες χαλύβδινες λαμαρίνες πάχους 4 εκατοστών, μήκους όσο αυτό της ατμάμαξας και ύψους περίπου ενός μέτρου. Οι δύο αυτές λαμαρίνες μαζί με άλλες εγκάρσιες λαμαρίνες, ενωμένες με αυτές με μπουλόνια, αποτελούν ένα ισχυρό ορθογώνιο πλαίσιο, πάνω στο οποίο στηρίζεται ο λέβητας και από κάτω μέσα από ειδικές οπές και εγκοπές στηρίζονται οι άξονες των τροχών με τις αναρτήσεις τους, οι κύλινδροι και διάφορες σωληνώσεις.
ΟΙ ΚΥΛΙΝΔΡΟΙ
Οι δύο κύλινδροι στηρίζονται πάνω στην μπροστινή πλευρά του πλαισίου, ένας σε κάθε πλευρά της ατμάμαξας. Κάθε κύλινδρος είναι μία χυτή από χάλυβα κατασκευή, η οποία περιέχει δύο οριζόντιους σωλήνες. Ο πρώτος από πάνω μικρός σωλήνας ονομάζεται «κατευθυντήριος» και περιέχει κεντρικό άξονα με έμβολα που κινούνται παλινδρομικά και κατανέμουν τον εισερχόμενο από το λέβητα ατμό στο δεύτερο από κάτω μεγάλο σωλήνα, ο οποίος ονομάζεται «κινητήριος». Στον κινητήριο σωλήνα υπάρχει επίσης ένας κεντρικός άξονας με έμβολο, στον οποίο εισέρχεται από τον κατευθυντήριο σωλήνα ο ατμός πότε από την μπροστινή και πότε από την πίσω πλευρά του, πιέζει το έμβολο που κινείται παλινδρομικά και οριζόντια πάνω στον παραπάνω άξονα. Η παλινδρομική αυτή κίνηση μεταδίδεται στους τροχούς για την κίνηση της ατμάμαξας. Μετά τη χρησιμοποίησή του ο ατμός εξέρχεται με σωλήνωση από την καπνοδόχο.
ΟΙ ΤΡΟΧΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΤΡΟΧΙΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΚΙΝΗΣΗΣ
Οι άξονες μαζί με τους τροχούς είναι χυτές από ισχυρό χάλυβα κατασκευές και τα έμβολα και οι ράβδοι κίνησής τους είναι επίσης κατασκευασμένα από πολύ ισχυρό σφυρήλατο χάλυβα. Στα παρατρόχια έμβολα και τις ράβδους μεταφέρεται η παλινδρομική κίνηση από τους κυλίνδρους και μετατρέπεται σε περιστροφική κίνηση, η οποία μεταφέρεται σε όλους τους κινητήριους τροχούς με τη συνδετική τους σιδηρά ράβδο. Με τον τρόπο αυτό η ατμάμαξα κινείται. Στους παρατρόχιους μηχανισμούς υπάρχει η δυνατότητα να ελέγχεται η κίνηση των τροχών από το μηχανοδηγό για την κατεύθυνση και την ταχύτητα της ατμάμαξας.
Η ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΑΜΑΞΑΣ
Η ανάρτηση των τροχών της ατμάμαξας γίνεται με κατάλληλους μηχανισμούς αρθρώσεων και σούστες στηριγμένα στο πλαίσιό της, που επιτρέπουν την οριζόντια και κάθετη ταλάντωσή της για την απόσβεση των κραδασμών κίνησής της. Ο εμπρόσθιος βοηθητικός άξονας των μικρών τροχών στηρίζεται πάνω σε ένα τριγωνικό σιδερένιο πλαίσιο, το οποίο είναι ενωμένο με άρθρωση στο πλαίσιο της ατμάμαξας, κινείται δεξιά-αριστερά και είναι ικανό να στρίβει και να την οδηγεί στις καμπύλες σιδηροτροχιές. Το πλαίσιο αυτό έχει κατάλληλο μηχανισμό ελατηρίων που ακουμπά στο πλαίσιο της ατμάμαξας και την προετοιμάζει για τις επικείμενες στροφές των γραμμών. Επίσης οι σούστες της ανάρτησης των κινητήριων τροχών συνδέονται μεταξύ τους, έτσι ώστε οι ταλαντώσεις της να αποσβένονται καλύτερα.
Η ΠΕΔΗΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΑΜΑΞΑΣ (ΦΡΕΝΑ)
Το σύστημα των φρένων της ατμάμαξας και του συρμού που ακολουθεί είναι τόσο σπουδαίο όσο και αυτό της κίνησής της. Το σύστημα φρένων χωρίζεται στο σύστημα φρένων της ατμάμαξας και του εφοδιοφόρου της και στο σύστημα φρένων των βαγονιών που έλκει. Τα δύο παραπάνω συστήματα λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Επειδή χρειάζεται πολύ μεγάλη δύναμη να εφαρμοστεί στους τροχούς για να συγκρατηθεί η αδράνεια της αμαξοστοιχίας, ο μηχανισμός των φρένων δουλεύει με τη βοήθεια πεπιεσμένου αέρα. Ο υπό πίεση αέρας παράγεται από μία αντλία και αποθηκεύεται σε κατάλληλες κυλινδρικές δεξαμενές της ατμάμαξας. Ο αέρας αυτός μεταφέρεται με σωλήνα στο χειριστήριο του μηχανοδηγού. Αυτός με κατάλληλες κινήσεις διοχετεύει τον αέρα σε κύλινδρο με έμβολο, το οποίο ωθούμενο από τον πεπιεσμένο αέρα κινεί μία ράβδο, η οποία με κατάλληλους μηχανισμούς φέρνει σε επαφή τα πέδιλα των φρένων με τους τροχούς και έτσι αυτοί ακινητοποιούνται. Ο ακίνητος πλέον τροχός βοηθά την ατμάμαξα να σταματήσει να κινείται πάνω στις σιδηροτροχιές. Η επαφή τροχού και σιδηροτροχιάς ενισχύεται με ρίψη άμμου σε αυτήν για την καλύτερη πρόσφυση των τροχών επάνω στις γραμμές με σκοπό την ακινητοποίηση του τρένου. Παρόμοιος είναι και ο μηχανισμός φρένων των βαγονιών, στα οποία ο πεπιεσμένος αέρας μεταφέρεται στους κυλίνδρους των φρένων τους με κατάλληλες σωληνώσεις.
Η ΛΙΠΑΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΑΜΑΞΑΣ
Όλα τα κινούμενα μέρη στις αρθρώσεις τους λιπαίνονται κατάλληλα για να λειτουργούν σωστά. Κύρια φροντίδα λίπανσης υπάρχει για το εσωτερικό των κυλίνδρων, όπου η τροφοδοσία με λάδι γίνεται με κατάλληλο μηχανισμό που παίρνει κίνηση από τους τροχούς.
Η ΤΡΟΦΟΔΟΣΙΑ ΤΟΥ ΛΕΒΗΤΑ ΜΕ ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΚΑΥΣΙΜΗ ΥΛΗ
Η τροφοδοσία του λέβητα με νερό είναι σχεδόν συνεχής και επιτυγχάνεται μέσω κατάλληλης αντλίας για να υπερνικηθεί η πίεση του νερού και του ατμού που υπάρχει ήδη μέσα στο λέβητα. Επίσης υπάρχει και ο τρόπος προώθησης του νερού από τη δεξαμενή στο λέβητα με μηχανισμό που δουλεύει με τη βοήθεια πεπιεσμένου ατμού από τον ίδιο το λέβητα, ο οποίος παρασύρει το κρύο νερό και το εισαγάγει χαμηλά σε αυτόν όπου η πίεση του υπάρχοντος νερού είναι μικρή. Πολλές φορές το νερό πριν εισαχθεί στο λέβητα θερμαίνεται σε μία κυλινδρική συσκευή, τον προθερμαντήρα, ο οποίος παίρνει θερμότητα από το ζεστό νερό του λέβητα που επιστρέφει και πάλι σε αυτόν.
Η καύσιμη ύλη από το εφοδιοφόρο στο θάλαμο της φωτιάς μεταφέρεται από τον θερμαστή με φτυάρι. Όταν η καύσιμη ύλη είναι πετρέλαιο αυτό οδηγείται με σωλήνα, αναμειγνύεται με πεπιεσμένο αέρα και εκτοξεύεται με φλόγα μέσα στο θάλαμο καύσης.
Ο ΘΑΛΑΜΟΣ ΟΔΗΓΗΣΗΣ
Ο θάλαμος οδήγησης της ατμάμαξας είναι ένα κατάλληλα κατασκευασμένο σιδερένιο κουβούκλιο στο πίσω μέρος του λέβητα, όπου μέσα σε αυτό εργάζεται το πλήρωμα της (οδηγός και θερμαστής) και υπάρχουν σε αυτόν όλα τα όργανα παρακολούθησης της λειτουργίας της και οι μοχλοί οδήγησής της. Τα όργανα που παρακολουθούν τη σωστή λειτουργία της ατμάμαξας είναι τα μανόμετρα πίεσης ατμού και αέρα και τα όργανα ένδειξης πληρότητας με λάδι και αέρα των ειδικών δεξαμενών και τα όργανα ένδειξης πληρότητας νερού των δεξαμενών και του λέβητα. Οι μοχλοί οδήγησής της είναι πολλοί, όπως είναι η μάρσα για την κατεύθυνση και ταχύτητα της ατμάμαξας, ο ρεγουλατόρος για τη διοχέτευση ατμού στους κυλίνδρους, οι μοχλοί διοχέτευσης ατμού στις διάφορες συσκευές και αντλίες, ο πίνακας ηλεκτρικού συστήματος, τα χειριστήρια φρένων και άμμου ( ο άμμος χρησιμεύει για να τον αφήνει ο μηχανοδηγός να πέφτει στις γραμμές για καλύτερη πρόσφυση της
ατμάμαξας, δηλαδή για να μην γυρνούν οι τροχοί γλιστρώντας στη γραμμή και χωρίς επομένως να δίνουν κίνηση στην ατμάμαξα), οι μοχλοί για το άνοιγμα διαφόρων θυρίδων αερισμού και αδειάσματος ατμού και στάχτης, ο μοχλός σφυρίγματος, το χειρόφρενο, η μεγάλη θυρίδα τροφοδοσίας της φωτιάς με καύσιμα κλπ
.
ΣΧΕΔΙΟ Α: Οριζόντια τομή και κάτοψη ατμάμαξας
ΤΟ ΕΦΟΔΙΟΦΟΡΟ ΟΧΗΜΑ
Το εφοδιοφόρο όχημα είναι ένα απλό βαγόνι συνδεδεμένο σταθερά στο πίσω μέρος της ατμάμαξας, με κοινό σύστημα φρένων με αυτή και φέρει τις μεγάλες σιδερένιες δεξαμενές νερού και καύσιμης ύλης.
Όλα τα παραπάνω περιγραφόμενα τμήματα και συστήματα της ατμάμαξας λειτουργούν μεθοδευμένα και αρμονικά με την καθοδήγηση του πληρώματός της, έτσι ώστε η κίνησή της να είναι ομαλή, χρήσιμη, ασφαλής και αποτελεσματική.
Τα σχέδια που συνοδεύουν την παρούσα μελέτη μας είναι :
ΣΧΕΔΙΟ Β: Εγκάρσια και κάθετη τομή στη θέση θαλάμου καύσης
ΣΧΕΔΙΟ Γ: Εγκάρσια και κάθετη τομή στο θάλαμο οδήγησης
ΣΧΕΔΙΟ Δ: Εγκάρσια και κάθετη τομή μπροστά από το εφοδιοφόρο όχημα
ΣΧΕΔΙΟ Ζ: Κατά μήκος κάθετη τομή της ατμάμαξας
ΣΧΕΔΙΟ Θ : Εξωτερική πλάγια όψη της ατμάμαξας
ΣΧΕΔΙΟ Κ: Εμπρόσθια όψη της ατμάμαξας &
ΣΧΕΔΙΟ Ι: Οπίσθια όψη της ατμάμαξας
Τα σχέδια αυτά καταγράφουν μία συγκεκριμένη, όπως είπαμε, ατμάμαξα, την γερμανικής κατασκευής ατμάμαξα «Σειράς 56 των Γερμανικών Σιδηροδρόμων».
Αυτά λοιπόν τα στοιχεία περιλαμβάνει μία κλασσική ατμάμαξα. Ελπίζουμε να μην σας κούρασε η περιγραφή τους και να καταφέραμε, επί πλέον, να σας δώσουμε μία επαρκή εικόνα του τι ήταν και πως λειτουργούσε η ατμάμαξα, αλλά και τον ρόλο που έπαιζε και την αναγκαιότητα που κάλυπτε κάθε τμήμα της και κάθε αντικείμενο που προσέθετε ο κατασκευαστής.
Σας ευχόμαστε Καλές Γιορτές και ελπίζουμε να έχουμε σύντομα την ευκαιρία, όταν αρθούν οι περιορισμοί στην μετακίνηση και τις συναθροίσεις, να σας αναπτύξουμε και δια ζώσης και με την προβολή των συνοδευόντων την μελέτη αυτή διαφανειών, το σύνολο της μελέτης, στην αίθουσα εκδηλώσεων και προβολών του «Συλλόγου Φίλων του Σιδηροδρόμου».
Κείμενα: Σπύρος Φασούλας-Νίκος Πολυζώης.
Αποστολή θέματος: Σύλλογος Φίλων του Σιδηροδρόμου Αθήνας.
