Ο εμπορικός, όπως αποκαλείται σήμερα ή
«παλαιός» όπως τον ξέρουν οι ντόπιοι,
σταθμός Θεσσαλονίκης είναι από
τους παλαιότερους σιδηροδρομικούς σταθμούς
στον Ελληνικό χώρο.
Κατασκευάστηκε από την
Οθωμανική εταιρεία «CO» στην περιοχή μεταξύ
της (σημερινής) πλατείας Βαρδαρίου, του λιμανιού
της Θεσσαλονίκης και των «κήπων» του «Μπες
Τσινάρ», σε έκταση που ξεπερνούσε τα 170στρ.
Η κατασκευή του σταθμού έγινε σταδιακά, από
τα τέλη της δεκαετίας του 1870 μέχρι, περίπου,
το 1890-1900. Αρχικά εξυπηρετούσε την γραμμή
των «CO» προς Μητροβίτσα-Σκόπια- Βελιγράδι,
σύντομα όμως έγινε και σταθμός της, επίσης
Οθωμανικής εταιρείας «SM», που δεν είχε δική της
διοίκηση, αλλά εξαρτιόταν από την «CO».
Παρά το ότι το κτίριο επιβατών είναι
πολυφωτογραφημένο (ιδιαίτερα σε carte postale της
εποχής) δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα πράγματα
για το ιστορικό του. Διαστάσεων 50,6Χ9,00μ15,
μαζί με την αίθουσα αποσκευών, ήταν χτισμένο
με βάση τα Γερμανικά σιδηροδρομικά πρότυπα
ήταν πανομοιότυπο με τα αντίστοιχα κτίρια του
Σ.Σ. Σκοπίων και του Σ.Σ Ανδριανούπολης. Συχνά
αναφέρεται ως έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα
Πιέτρο Αριγκόνι (ο οποίος όντως εργαζόταν στην
«CO»), αλλά η άποψη αυτή δεν τεκμηριώνεται από
τα μέχρι τώρα δεδομένα (Δ. Παδημητρίου, προσ.
επικ.). Πιστεύεται επίσης ότι η κατασκευή του έγινε
μετά το 1894, έτος κατά το οποίο παραδόθηκε σε
λειτουργία το δικτύου των «SM». Έτσι και αλλιώς
ήταν, για πολλά χρόνια, ένα από τα ωραιότερα
κτίρια της Θεσσαλονίκης, στην άκρη μιας κομψής,
ευρύχωρης πλατείας (Πλατεία Σταθμού ή Χίρς)
όπου έφτανε και γραμμή τραμ. Όπως φαίνεται σε
Βρετανικό χάρτη του 190919, ο σταθμός διέθετε
τότε 7 κεντρικές γραμμές και 3 γραμμές που
έφταναν μέχρι τις προβλήτες του λιμανιού, καθώς
και όλη την σχετική υποδομή με μηχανοστάσιο,
εργοστάσιο επισκευής ατμαμαξών, περιστροφική
πλάκα, κτίρια αποθηκών κλπ.
Για μισό, σχεδόν, αιώνα ο σταθμός αυτός ήταν
ο μεγαλύτερος της Θεσσαλονίκης, με συνεχώς
αυξανόμενη κίνηση που οδηγούσε σε νέες
επεκτάσεις γραμμών κυρίως προς το λιμάνι και
τις παρακείμενες βιομηχανίες. Παράλληλα, είναι
και χώρος ιστορικής μνήμης, τόσο για τα γεγονότα
που σχετίζονται με την απελευθέρωση της πόλης
το 1912 και τους δύο παγκοσμίους πολέμους, όσο,
κυρίως, γιατί από εδώ ξεκίνησαν τα περιβόητα
«τραίνα του ολέθρου», οι 19 δηλαδή συνολικά
αμαξοστοιχίες (1943-1944) που μετέφεραν
τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στα Ναζιστικά
στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο σταθμός υπέστη
πολλές καταστροφές από τους Γερμανούς, αλλά
και τους βομβαρδισμούς των ‘Αγγλων και έτσι το
κομψό κτίριο επιβατών κατεδαφίστηκε στις αρχές
της δεκαετίας του ΄50 για να αντικατασταθεί από
το σημερινό άχρωμο οικοδόμημα.
Μετά την κατασκευή του Ν.Ε.Σ.Θ., ο ιστορικός
αυτός σταθμός λειτουργεί αποκλειστικά και μόνο
για εμπορικές αμαξοστοιχίες. Μετά το τέλος της
ατμοκίνησης και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας
του ’80, οι παρακαμπτήριες του (παλαιού)
τριγώνου αναστροφής είχαν μετατραπεί στο
μεγαλύτερο στην Ελλάδα νεκροταφείο μηχανών,
με 60 παροπλισμένες ατμάμαξες (1979). Σήμερα ο
εμπορικός σταθμός αποτελεί αφετηρία ή προορισμό
για όλες τις εμπορικές αμαξοστοιχίες από και
προς την Θεσσαλονίκη, συμπεριλαμβανομένης
και της διακίνησης εμπορευμάτων από και προς
τα Βαλκάνια ( Βουλγαρία, τέως Γιουγκοσλαβία
κ.α.) και την υπόλοιπη Ευρώπη, εξυπηρετώντας
ταυτόχρονα την κίνηση του λιμανιού, καθώς και τις
μεγάλες τοπικές βιομηχανίες (διϋλιστήρια, χημικές
μονάδες κλπ). Ο σταθμός σήμερα καταλαμβάνει
έκταση 164,495στρμ και διαθέτει πλούσια
γραμμολογία με μια κεντρική δέσμη 15 γραμμών
(συνολικού ωφέλιμου μήκους άνω των 7,5χλμ),
χώρο εκφόρτωσης εμπορευματοκιβωτίων κλπ.
Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια, ο σταθμός
έχασε μέρος της αρχικής του έκτασης, λόγω
πολεοδομικών παρεμβάσεων στην περιοχή,
ιδιαιτέρως κατά την πρόσφατη διάνοιξη της Δυτικής
εισόδου της Θεσσαλονίκης, ενώ από τις αρχικές
του εγκαταστάσεις σώζονται ελάχιστα κτίρια .όπως
τα γραφεία του Β΄ Τμ. Γραμμής, κτίριο που για να
διασωθεί χρειάστηκε να μεταφερθεί σε ειδικές
ράγες ή το παλαιό μηχανοστάσιο που ο ΣΦΣ
Θεσσαλονίκης ελπίζει να μετατρέψει σε Μουσείο.
Γ. Χανδρινός
ΣΙΔΗΡΟΤΡΟΧΙΑ
