Η ιστορικός Κάθριν Μέριντεϊλ προσπαθεί να ανασυστήσει μια ιστορική περίοδο που επηρέασε την ανθρωπότητα μέχρι και σήμερα.
Στις 9 Απριλίου του 1917, απόγευμα του Πάσχα της καθολικής Ευρώπης, 32 Ρώσοι βρίσκονται στον σιδηροδρομικό σταθμό της Ζυρίχης, έτοιμοι να επιβιβαστούν στο τρένο που θα τους οδηγούσε στον τελικό προορισμό: την επαναστατημένη Αγία Πετρούπολη. Κεντρικό πρόσωπο στο τρένο της αναχώρησης είναι ο Βλαντιμίρ Ιλίτς Ουλιάνοφ, ο Λένιν. Εδώ, χρησιμοποιώντας το μετά πολλών νοηματοδοτήσεων κλισέ, μπορούμε να πούμε ότι επιβιβάζεται στο τρένο της Ιστορίας ή στο «σφραγισμένο βαγόνι» της ελβετικής αμαξοστοιχίας, όπως έμεινε γνωστό έκτοτε στις περισσότερες προσωπικές και επιστημονικές αφηγήσεις.
Στην αναχώρηση, άλλοι Ρώσοι εμιγκρέδες, εξορισμένοι και αυτοί από τον τσάρο Νικόλαο, θα ήταν παρόντες όχι για να επευφημήσουν αλλά για να τους γιουχάρουν ως προδότες και πράκτορες των Γερμανών. Ο λόγος ήταν απλός, αν και οι αιτίες που τον δημιούργησαν εξαιρετικά σύνθετες και υπεύθυνες για την καταστροφή της προσωπικής ζωής αμέτρητων και τον θάνατο τουλάχιστον 65 εκατομμυρίων ανθρώπων. Βρισκόμαστε στην εποχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του τέλους των αυτοκρατοριών. Η Ρωσία πολεμά στο πλευρό της Αντάντ (Γαλλία, Βρετανία, Σερβία, Ιταλία, Ελλάδα, Βέλγιο, Ιαπωνία, Ρουμανία, ΗΠΑ) έχοντας αντίπαλο τη συμμαχία των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανική, Αυστροουγγρική, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Βουλγαρία καθώς και όλες τις εξαρτώμενες από τις αυτοκρατορίες χώρες όπως Φινλανδία, Λιθουανία, Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσία, Πολωνία και άλλες).
Τον Απρίλιο του 1917, ο τσάρος Νικόλαος Β΄ έχει «παραιτηθεί», η χώρα είναι διαλυμένη από την πείνα, τον πόλεμο, τη διαφθορά και τις συγκρούσεις. Η προσωρινή κυβέρνηση του πρίγκιπα Λβοφ και του σοσιαλιστή Κερένσκι προσπαθεί να συγκεράσει πολιτικές αντιθέσεις, να επαναφέρει μια στοιχειώδη τάξη και πιθανόν να βρει τον δρόμο προς μια συναινετική, αστική δημοκρατία. Οι στόχοι τους δεν ταιριάζουν με τις επιδιώξεις του Λένιν, ο οποίος αντιλαμβάνεται τα γεγονότα μόνον υπό το πρίσμα της ευκαιρίας για την απόλυτη επικράτηση των μπολσεβίκων. Κερδίζει ο Λένιν. Δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι κέρδισε και η Ρωσία. Δεν είναι καθόλου σίγουρο επίσης ότι θα επικρατούσαν οι μπολσεβίκοι εάν ο κάιζερ δεν είχε επιτρέψει στον διαβόητο επαναστάτη να ταξιδέψει από τη Ζυρίχη μέσω Γερμανίας προς τη Σουηδία και από τις ακτές της Βαλτικής μέχρι τον σταθμό Φινλανδίας στην Πετρούπολη. Για τον κάιζερ Γουλιέλμο Β΄ και τις Κεντρικές Δυνάμεις ήταν καθοριστικής σημασίας ζήτημα η αποχώρηση της Ρωσίας από την Αντάντ. Ο Λένιν μπορούσε και ήθελε να το πετύχει. Σύμφωνα με τις πηγές: «Η είσοδος του Λένιν στη Ρωσία ήταν επιτυχής. Εργάζεται εξ ολοκλήρου κατά τις επιθυμίες μας», πληροφορεί τότε η γερμανική Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών.
Ο ίδιος ο Λένιν γνωρίζει ήδη, πριν από τα γιουχαρίσματα των συντρόφων του στον σταθμό της Ζυρίχης, ότι θα κατηγορηθεί ως προδότης. Εκτοτε πολλά γράφτηκαν, σε άρθρα και βιβλία, προς υπεράσπισίν του. Είναι από τα πρώτα πράγματα που θέλει ο ίδιος να «εξηγήσει», ή μάλλον να επιβάλει τη δική του ερμηνεία σε συντρόφους, αντιπάλους, λαό και Κολωνάκι, όταν αποβιβαστεί από το τρένο, αλλά και στη διάρκεια του ταξιδιού.
Ισως για τους πιο ψύχραιμους της εποχής –ανεξαρτήτως αν μπορούσαν να παρέμβουν ή όχι– να αρκούσε η συνθήκη μονομερούς ειρήνευσης με τις Κεντρικές Δυνάμεις που υπέγραψαν τελικά, υπό την ηγεσία του Λένιν, οι μπολσεβίκοι στο Μπρεστ-Λιτόσφκ με την τελική υπογραφή να μπαίνει στις 3 Μαρτίου 1918. Με τη συνθήκη καθορίζεται αρχικά η παράδοση στις Κεντρικές Δυνάμεις της Λιθουανίας και της Πολωνίας, η εκκένωση υπό των ρωσικών στρατευμάτων των Λετονίας, Εσθονίας, Φινλανδίας, εκκένωση της Ουκρανίας, παράδοση της Υπερκαυκασίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, καθώς και κατάπαυση κάθε μπολσεβικικής προπαγάνδας εντός των παραπάνω εδαφών των Κεντρικών Δυνάμεων.
Η ανατροπή
Το 25% των ρωσικών εδαφών, πληθυσμών, βιομηχανίας και το 10% των πλουτοπαραγωγικών πηγών της πρώην τσαρικής αυτοκρατορίας περνούσαν στα χέρια των –εντός ολίγου– ηττημένων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και πλέον αυτών 6 δισ. χρυσά μάρκα. Ας είναι. Η επανάσταση πέτυχε και ένα χρόνο μετά, υπό τους όρους της συνθήκης των Βερσαλλιών, τα συνομολογημένα στο Μπρεστ-Λιτόφσκ θα θεωρούνταν άκυρα. Η Γερμανία έπρεπε να αποσυρθεί από τα εδάφη των βαλτικών χωρών καθώς και από όλα τα υπόλοιπα κατεχόμενα. Το θέμα είναι ότι ο Λένιν δεν το ήξερε αυτό όταν υπέγραφε...
Στο βιβλίο «Ο Λένιν στο τρένο», η ιστορικός Κάθριν Μέριντεϊλ προσπαθεί, με αφορμή αυτό το ταξίδι, να ανασυστήσει τα καθοριστικά για τις ιστορικές αλλαγές των αρχών του 20ού αιώνα χρόνια –αλλαγές που επηρεάζουν ολόκληρο τον κόσμο μέχρι και σήμερα– και να περιγράψει τον ρόλο του Λένιν στην επικράτηση των μπολσεβίκων και της Οκτωβριανής Επανάστασης. Το καταφέρνει εν μέρει αφού, όπως ίσως και ο αναγνώστης, φαίνεται πως υποκύπτει και η ίδια στη γοητεία των πολλών και αξιόλογων πηγών της.
Κατάσκοποι, υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι Γάλλοι, Αγγλοι, Γερμανοί, Ιάπωνες Ρώσοι αριστοκράτες, αστοί και επαναστάτες συμμετέχουν στα πολλά περιστατικά που περιγράφονται στο βιβλίο, προκειμένου να «ζωντανέψουν» το χάος, οι ίντριγκες, το δράμα του παιχνιδιού. Λεπτομέρειες, πληροφορίες διάσπαρτες σε κεφάλαια όπως «οι σκοτεινές δυνάμεις», ανεκδοτολογικά περιστατικά, υπερπληθής κατάλογος ονομάτων και αναφορών σε έργα άλλων συγγραφέων συγκροτούν ένα σχεδόν κινηματογραφικό πανόραμα, επιβεβαιώνοντας την αξία των πηγών για έναν ερευνητή αλλά και την, υποτιμημένη στη συγκεκριμένη αφήγηση, αξία της αφαίρεσης.
CATHERINE MERRIDALE
O Λένιν στο τρένο
μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης
εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 336
kathimerini.gr
