Το τρένο που ξεκινούσε από την Κωνσταντινούπολη και κατέληγε στη Βαγδάτη. Φωτογραφία τραβηγμένη ανάμεσα στα 1900 και 1910.
Η στερεοτυπική εικόνα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα εκατό χρόνια από το ξέσπασμα του οποίου διανύουμε φέτος, είναι ο βούρκος των χαρακωμάτων εν μέσω ενός σεληνιακού τοπίου. Παρά την επιτυχία της ταινίας «Καλλίπολη» (1981), του Πίτερ Γουίαρ, με την αναπαράσταση της καταστροφικής για τα στρατεύματα της Κοινοπολιτείας απόβασης στα Δαρδανέλια το 1915, και παρά τον θρύλο του Λόρενς της Αραβίας, ο Μεγάλος Πόλεμος του 1914-18 είναι απόλυτα ταυτισμένος με το trench: το χαράκωμα, αγγλιστί, και το abri, το αμπρί, το καταφύγιο, γαλλιστί. Στο Αυτοκρατορικό Πολεμικό Μουσείο του Λονδίνου, ένα από τα πιο εντυπωσιακά εκθέματα είναι η προσομοίωση χαρακώματος στο Δυτικό Μέτωπο. Ο επισκέπτης βρίσκεται εντός του, ακούει ηχογραφημένες φωνές και κραυγές, εκρήξεις και πυροβολισμούς, μυρίζει την κάπνα, αισθάνεται την κλειστοφοβία.
Υπάρχει όμως και μία λιγότερο γνωστή πτυχή εκείνου του πολέμου την οποία θίγει ο Σον Μακμίκιν (Sean McMeekin) στο εξαιρετικό «The Berlin-Bagdad Express» (Penguin, 2011): σε αυτό, ο συγγραφέας αφηγείται την προσπάθεια της αυτοκρατορικής Γερμανίας να μπλοκάρει τη βρετανική κυριαρχία στήνοντας ένα ασύλληπτο δίκτυο στρατιωτών, πρακτόρων, κατασκόπων, ακόμα και αρχαιολόγων, από την Τρίπολη της Λιβύης μέχρι την Περσία και το Αφγανιστάν. Εν πολλοίς, οι Γερμανοί στόχευαν στις τότε αποικίες της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
Το σκεπτικό των Γερμανών ήταν οι άνθρωποί τους στις περιοχές αυτές να αποσπάσουν την υποστήριξη των τοπικών μουσουλμανικών πληθυσμών και την ίδια στιγμή να τους στρέψουν ενάντια στους Βρετανούς. Παράλληλα, οι Γερμανοί προσπάθησαν να θέσουν σε εφαρμογή ένα επίσης ιδιαίτερα φιλόδοξο σχέδιο: να ολοκληρώσουν τη σιδηροδρομική γραμμή Βερολίνου - Βαγδάτης, προεκτείνοντας τη γραμμή Κωνσταντινούπολης - Βαγδάτης, κάτι που, όπως σχεδίαζαν, θα έπαιζε ρόλο-κλειδί στην έκβαση ακόμα και του πολέμου.
Είναι γνωστό ότι η καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε δεθεί με το «άρμα» της Γερμανίας. Γερμανοί αξιωματικοί βοήθησαν τότε στον εκσυγχρονισμό του τουρκικού στρατού (πολλοί έγιναν μάρτυρες της αρμενικής γενοκτονίας, το 1915-17), συνεπώς, ήταν ένα σχέδιο που είχε λογική.
Στον ανά χείρας τόμο, ο συγγραφέας παρουσιάζει με τρόπο γλαφυρό μια πτυχή του πολέμου ελάχιστα γνωστή, λησμονημένη ή και ακουσίως αποσιωπημένη, εξαιρετικά σημαντική όμως. Εχουμε και στο παρελθόν αναφερθεί στο συναρπαστικό αυτό κείμενο και η επέτειος του 1914 μάς δίνει ακόμη μία αφορμή να επιστρέψουμε με ιδιαίτερη χαρά σε αυτό.
ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
