Μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες συνεδρίαζε χθες το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ), προκειμένου να αποφασίσει περί των προτάσεων που κατατέθηκαν από την Αττικό Μετρό για τη διαχείριση του ζητήματος των αρχαιοτήτων που αποκαλύφθηκαν στο εργοτάξιο της Βενιζέλου.
Το ίδιο όργανο είχε προκαλέσει εμπλοκή στο έργο πριν ένα χρόνο με την έγκριση που έδωσε για να αποσπαστούν και να μεταφερθούν οι αρχαιότητες.
Στη συνεδρίαση τέθηκε το θέμα της “έγκρισης ή μη μελέτης ανάδειξης των αρχαιοτήτων που αποκαλύφθηκαν στο σταθμό ‘Βενιζέλου’, στο πλαίσιο των εργασιών για την κατασκευή του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης” (παρόντες ήταν ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης, οι νομικοί του δήμου, οι καθηγητές του τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ Γιώργος Παπακώστας και Αλεξάνδρα Αλεξοπούλου καθώς και εκπρόσωπος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, παράρτημα Θεσσαλονίκης). Μετά από ένα χρόνο διεργασιών, αντιδράσεων, μελετών, δημόσιων συζητήσεων, αντιπαραθέσεων και προτάσεων, η Αττικό Μετρό κατέθεσε στο ΚΑΣ δύο προτάσεις, οι οποίες συμφωνούν στο μεγαλύτερο μέρος με την άποψη που διατυπώθηκε από τους τοπικούς φορείς, ότι οι αρχαιότητες πρέπει να αποσπαστούν ώστε να διευκολυνθούν οι εργασίες αλλά να επανατοποθετηθούν στο μεγαλύτερο μέρος τους στο σημείο όπου βρέθηκαν.
Η πρώτη πρόταση προβλέπει ότι τα ευρήματα διασώζονται σε ποσοστό 81% στο πρώτο επίπεδο του σταθμού (-1), όπου δημιουργείται αρχαιολογικός όροφος. Κατασκευάζεται γυάλινο δάπεδο και υπερυψώνεται σχεδόν κατά δύο μέτρα πάνω από την πλάκα εναπόθεσης των αρχαιοτήτων με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξυπηρετηθεί η διακίνηση των επιβατών από και προς τις κυλιόμενες σκάλες ανόδου και καθόδου. Οι επιβάτες διέρχονται μέσω του αρχαιολογικού χώρου περπατώντας στο γυάλινο δάπεδο, το οποίο συνδέει τις εισόδους - εξόδους στο επίπεδο -1. Στη συνέχεια οι επιβάτες κατευθύνονται στις κυλιόμενες σκάλες, που οδηγούν στις αποβάθρες του μετρό. Τα εκδοτήρια εισιτηρίων μεταφέρονται πλησιέστερα στις δύο εισόδους σε σημεία που θα κριθούν ότι είναι λειτουργικός αποδεκτά. Τα ηλεκτρομηχανολογικά συστήματα του σταθμού αναπτύσσονται στο ανατολικό και δυτικό άκρο του υφιστάμενου περιγράμματος, ενώ εκτελούνται πρόσθετες εργασίες εκβάθυνσης τμημάτων της βόρειας και νότιας εισόδου.
Στην περίπτωση αυτής της λύσης διασπάται η ενότητα του αρχαιολογικού χώρου, κυρίως από τις κυλιόμενες μεταλλικές σκάλες που προβλέπεται να αναπτυχθούν εντός αυτού, αλλά και από τον τρόπο κίνησης και συγκέντρωσης του πλήθους των επιβατών. Από την επιλογή αυτής της λύσης προκύπτει πρόσθετο οικονομικό κόστος το οποίο δεν έχει υπολογιστεί.
Η δεύτερη πρόταση προβλέπει ότι τα ευρήματα διασώζονται σε ποσοστό 85%. Δημιουργείται αρχαιολογικός όροφος, ο οποίος καταλαμβάνει το πρώτο επίπεδο (-1) και είναι ανεξάρτητος από τον χώρο του σταθμού του μετρό. Εντός του αρχαιολογικού χώρου φιλοξενούνται τα ηλεκτρομηχανολογικά συστήματα που είναι τελείως απαραίτητα για τη λειτουργία του σταθμού. Τα συστήματα αυτά χωροθετούνται στο ανατολικό και δυτικό άκρο του περιγράμματος. Οι προσβάσεις στον αρχαιολογικό χώρο διαμορφώνονται ως ανοιχτά ορύγματα στην επιφάνεια του εδάφους. Στα ορύγματα των εισόδων κατασκευάζονται μόνο σταθερά κλιμακοστάσια και τέσσερις ανελκυστήρες, ενώ καταργούνται οι κυλιόμενες σκάλες από και προς το επίπεδο της Εγνατίας. Η πρόσβαση προς τον αρχαιολογικό χώρο γίνεται από μια σταθερή κλίμακα και έναν ανελκυστήρα ανά είσοδο, ενώ οι άλλοι ανελκυστήρες οδηγούν απευθείας στο δεύτερο επίπεδο (-2), όπου αναπτύσσεται ο χώρος διακίνησης των επιβατών. Κατά την είσοδο στον σταθμό οι επιβάτες και οι επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου διέρχονται από διευρυμένο πλατύσκαλο, που επί της ουσίας αποτελεί μεσοπάτωμα για τη θέαση των ευρημάτων.
Στην περίπτωση αυτής της λύσης επιτυγχάνεται σε υψηλό βαθμό η αίσθηση του συνόλου και της ενότητας του αρχαιολογικού χώρου, καθώς δεν προβλέπονται ιδιαίτερες τεχνικές επεμβάσεις.
Η προσφυγή στο ΣτΕ
Εφόσον επιλεγεί μία από τις δύο προτάσεις, αναμένεται ο δήμος Θεσσαλονίκης να αποσύρει την προσφυγή του στο ΣτΕ και να συνεχιστούν απρόσκοπτα οι εργασίες. Η εξέταση της κύριας προσφυγής του δήμου Θεσσαλονίκης στο ΣτΕ επρόκειτο να συζητηθεί την Τετάρτη 15 Ιανουαρίου, αλλά αναβλήθηκε για τις 5 Μαρτίου.
Στο ΣτΕ έχει προσφύγει ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης ζητώντας να ανασταλεί και να ακυρωθεί η εκτέλεση της απόφασης που έλαβε στις 24 Ιανουαρίου 2013 ο αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού και η οποία, βάσει γνωμοδότησης του ΚΑΣ της 15ης Ιανουαρίου 2013, προέβλεπε την απόσπαση και μεταφορά των σημαντικότερων αρχαιολογικών ευρημάτων που βρέθηκαν στη Βενιζέλου. Το ΚΑΣ υπέδειξε ως τόπο μεταφοράς το πρώην στρατόπεδο “Παύλου Μελά” ή “όπου αλλού”. Εν τω μεταξύ, στις 10 Δεκεμβρίου 2013 έχει εκδοθεί προσωρινή διαταγή του ΣτΕ, βάσει της οποίας δεν μπορεί να γίνει καμία απόσπαση αρχαιοτήτων. Το πρώτο πάγωμα απομάκρυνσης αρχαιοτήτων είχε γίνει με διαταγή της αντιπροέδρου του ΣτΕ Μαίρης Σαρή στις 23 Ιουλίου 2013.
Οι δικαστές του ΣτΕ στην απόφαση της 10ης Δεκεμβρίου επισήμαναν ότι από τον φάκελο της υπόθεσης προκύπτει πως οι αρχαιότητες αποτελούν μοναδικό μνημείο και ιστορικό τμήμα της πόλης της Θεσσαλονίκης, που διατηρήθηκε στην αυθεντική μορφή του επί περίπου δεκαέξι αιώνες. Η ύπαρξή του, αν και είχε θεωρηθεί βέβαιη από την αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία, δεν ελήφθη υπόψη κατά την έγκριση της κατασκευής του σταθμού στη θέση αυτή, αφού στα στοιχεία του φακέλου δεν περιλαμβάνονται μελέτες με εναλλακτικές λύσεις κατασκευής του σταθμού ή κατάργησής του, προκειμένου το μνημείο να προστατευτεί και να αναδειχθεί in situ, όπως επιβάλλεται από τις διατάξεις του Συντάγματος και του ν. 3028/2002. Στην απόφαση τονίστηκε μάλιστα ότι η διοίκηση του μετρό έπρεπε να εξετάσει τη δυνατότητα διατήρησης των αρχαιοτήτων στη θέση όπου αποκαλύφθηκαν. Η απόφαση συμφωνεί απόλυτα με τις μελέτες που έγιναν από το ΑΠΘ και το ΤΕΕ/ΤΚΜ, οι οποίες προβλέπουν απόσπαση των αρχαιοτήτων και επανατοποθέτησή τους στο μεγαλύτερο μέρος τους.
