Μαρία Ντεγκτιάρεβα
Στην καρδία της Μόσχας υπάρχει μια σιδηροδρομική γραμμή φάντασμα. Δεν έχει
γραμμές ηλεκτροδότησης, δεν διακινούνται επιβάτες και περιστασιακά ακούγεται το
σφύριγμα της ατμομηχανής, όπως συμβαίνει σε παλιές ασπρόμαυρες ταινίες εποχής.
Είναι λίγοι εκείνοι, ακόμη και οι μοσχοβίτες, που γνωρίζουν τη διαδρομή των
54 χιλιομέτρων, την πρώτη περιφερειακή σιδηροδρομική δικτύωση στη Ρωσία.
Πηγή:
Oleg Serdechnikov
Βρισκόμαστε στο σιδηροδρομικό σταθμό «Πάβελετσκι», στη Μόσχα. Δίπλα στις
γραμμές, υψώνεται ένα μικρό κτίριο, ένα εκθεσιακό περίπτερο που χτίστηκε για
μια και μοναδική ατμομηχανή. Το θρυλικό τρένο «νεκροφόρα», που χρησιμοποιήθηκε
στην κηδεία του πρώτου σοβιετικού ηγέτη, Βλαντίμιρ Λένιν. Η ατμομηχανή, είναι
το μοναδικό διασωθέν μοντέλο U-127, του 1910.
Αρχικά, το τρένο εκτελούσε δρομολόγια στην Κεντρική Ασία και, μετά την
επανάσταση, το μετέφεραν στη Μόσχα. Οι σιδηροδρομικοί που δούλευαν γι’ αυτό,
αρρώστησαν και πέθαναν στη διάρκεια της επιδημίας ισπανικής γρίπης που χτύπησε
τη χώρα. Μετά το συμβάν, αλλά και τους θανάτους αστέγων που έβρισκαν καταφύγιο
στο αμαξοστάσιο όπου βρισκόταν ο συρμός -εξαιτίας του ίδιου ιού- το τρένο πήρε
το παρατσούκλι «μαύρη χήρα».
Οι προληπτικοί μηχανοδηγοί φοβόντουσαν να το οδηγήσουν. Παλεύοντας με την
«αστική προκατάληψη», οι εργαζόμενοι του ντεπό, το 1923, επισκεύασαν την
ατμομηχανή και την έβαψαν με έντονο κόκκινο χρώμα -το κόκκινο χρώμα του
κομμουνισμού - και το στόλισαν με πλακέτα, στην οποία ήταν χαραγμένο ένα ακόμη
επαναστατικό σύνθημα της εποχής. Το τιμητικό Ν1 δίπλωμα μηχανοδηγού το έδωσαν
στον ίδιο τον Λένιν. Ενα χρόνο αργότερα, ο ηγέτης πέθανε. Το φέρετρο με το σώμα
του, μεταφέρθηκε στη Μόσχα με το ίδιο τρένο, το U-127. Στη συνέχεια, άρχισε να
διαδίδεται η φήμη ότι η ατμομηχανή ήταν «καταραμένη» και ότι έφερνε ατυχία…
Ωστόσο, αυτοί οι θρύλοι έχουν μείνει πια στο παρελθόν. Από το 1937, η
θρυλική ατμομηχανή αποτελεί έκθεμα του μουσείου. Κατά τη διάρκεια του Β'
Παγκοσμίου Πολέμου μάλιστα, το μετέφεραν εκτός Μόσχας σαν αντικείμενο
ιδιαίτερης σημασίας. Στο τέλος του περασμένου αιώνα χτίστηκε για την U-127
ειδικό εκθεσιακό περίπτερο σε χώρο του σιδηροδρομικού σταθμού, που σήμερα
στεγάζει το Σιδηροδρομικό Μουσείο της Μόσχας. Στο κέντρο του περιπτέρου, σε
περίοπτη θέση, βρίσκεται η «κόκκινη ατμομηχανή», ο γίγαντας με τους τροχούς των
πέντε ποδιών (πλάτος γραμμής: 1,524 μ.).
Οι μύθοι των ρώσικων σιδηροδρόμων
Το πρώτο σιδηροδρομικό δίκτυο στη Ρωσία εμφανίστηκε κατά τον 19ο αιώνα.
Τότε, η διαδρομή από την Αγία Πετρούπολη στη Μόσχα (περίπου 700 χιλιόμετρα),
διαρκούσε 21 ώρες. Η σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει τις δύο πόλεις,
κατασκευάστηκε με εντολή του τσάρου Νικολάου Ι.
Η κατασκευή της γραμμής έχει το δικό της μύθο. Σύμφωνα με αυτόν, ο τσάρος,
για να επιταχυνθεί η διαδικασία, τράβηξε μια ελαφρά καμπυλωτή γραμμή πάνω στο
χάρτη που ένωσε τις δύο πόλεις και διέταξε: «Αυτή τη χάραξη θα ακολουθήσετε!».
Αλλά αυτή η ιστορία είναι μόνο ένας «μύθος». Στην πραγματικότητα, η σχεδόν
ευθεία διαδρομή σχεδιάστηκε για οικονομικούς λόγους. Ακόμα και η μικρή καμπύλη
της έχει τη λογική της. Στη διαδρομή, υπήρχε μια χαράδρα, την οποία οι μηχανές
της εποχής ήταν τεχνικά δύσκολο να τη διασχίσουν.
«Σήμερα, στο μουσείο βρίσκονται περίπου δυόμισι χιλιάδες εκθέματα που
απεικονίζουν την ιστορία και τις προοπτικές του σιδηροδρόμου της Μόσχας», λέει
η Ναντέζντα Αλεξάντροβα, διευθύντρια του Μουσείου. Πήραμε εκθέματα από τη
βιβλιοθήκη, οι απόμαχοι σιδηροδρομικοί έφεραν ενδιαφέροντα προσωπικά
αντικείμενα. Εκτός από τα εκθέματα και τα μοντέλα τρένων, υπάρχουν διαδραστικοί
χάρτες και περίπτερα, όπου ο επισκέπτης του μουσείου μπορεί να βρει και να δει
πληροφορίες σχετικά με την ιστορία των ρώσικων σιδηροδρόμων και αρχειακό
κινηματογραφικό υλικό».
Τον 19ο αιώνα, οι σιδηροδρομικοί υπάλληλοι φορούσαν στολή με άγκυρες στα
κουμπιά της. Οι σιδηρόδρομοι αρχικά ήταν υπό τη δικαιοδοσία του υπουργείου
Χερσαίων και Θαλασσίων Συγκοινωνιών. Από εκεί, άλλωστε, και το έμβλημα της
θάλασσας. Το σημερινό, πιο ταιριαστό σήμα των σιδηροδρομικών, το κλειδί
«πασπαρτού», καθιερώθηκε στη δεκαετία του 1930.
Η ατμομηχανή της μνήμης
«Για να επιταχύνει η ατμομηχανή, χρειάζονταν κατά μέσον όρο, δύο φτυαριές
κάρβουνο στην μηχανή το λεπτό, λέει ο Λεονίντ Κουρτσάτοφ, που εργάστηκε στο
σιδηρόδρομο για περισσότερο από το ένα τέταρτο του αιώνα. Αρχικά, οδηγούσε
ντιζελομηχανές. Σήμερα, ταξιδεύει πίσω στο χρόνο. Είναι ο μηχανοδηγός της
τουριστικής ατμομηχανής, Er 774-38. Οι ατμομηχανές τύπου Er, μετέφεραν αγαθά σε
όλα τα μήκη και τα πλάτη της Σοβιετικής Ένωσης, μετά το Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σήμερα, μεταφέρουν τουρίστες σε μια διαδρομή – ρετρό, πάνω στο
σιδηροδρομικό «δακτύλιο» της Μόσχας, ξεκινώντας από το σταθμό «Πάβελετσκι» στο
κέντρο της ρώσικης πρωτεύουσας. Η γραμμή δεν είναι σε εκμετάλλευση για
επιβατικά τρένα εδώ και 80 χρόνια. Φτιάχτηκε το 1908, βρίσκεται στο κέντρο της
πόλης, αλλά είναι λίγοι εκείνοι, ακόμη και οι μοσχοβίτες, που γνωρίζουν τη
διαδρομή των 54 χιλιομέτρων, την πρώτη περιφερειακή σιδηροδρομική δικτύωση στη
Ρωσία. Στη γραμμή υπάρχουν 14 στάσεις και έξι γέφυρες. Το «δαχτυλίδι», ενώνει
οκτώ σταθμούς και πέντε βιομηχανικές περιοχές.
Οι τροχοί της ατμομηχανής χτυπάνε δυνατά στις ράγες και το τρένο αγκομαχά,
περνώντας παράλληλα από αποθήκες και βιομηχανικά κτίρια της πόλης. Από τα
παράθυρα των βαγονιών, φαίνονται οι εγκαταστάσεις του ημι-εγκαταλελειμμένου
εργοστασίου «Zil», που κατά τη σοβιετική εποχή έφτιαχνε λιμουζίνες για την
κομματική και κρατική νομενκλατούρα. Διατρέχοντας μια περιοχή με «γκαράζ»,
παρουσιάζεται ένα μικρό διώροφο κτίριο, ο σταθμός «Κανατσίκοβο», μόλις πέντε
χιλιόμετρα μακριά από το Κρεμλίνο.
Στο σημείο εισόδου του σταθμού, υπάρχει η ταμπέλα που δείχνει το υψόμετρο:
«66,30 σάζεν (περίπου 140 μέτρα) πάνω από το επίπεδο της θάλασσας». Στην αυλή
του σταθμού, μια μαύρη πλάκα από γρανίτη. Πρόκειται για ένα μνημείο για τους
εργαζόμενους των σιδηροδρόμων που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του Β’
Παγκοσμίου Πολέμου. Από τον δακτύλιο γινόταν οι μεταφορές στο μέτωπο
πυρομαχικών και τεθωρακισμένων από τα ανατολικά της χώρας, όπου λειτουργούσαν
οι αμυντικές βιομηχανίες. Όταν υπήρχαν ελλείψεις καυσίμων, οι εργαζόμενοι έφερναν
κάρβουνο από τα σπίτια τους για τη θέρμανση των μηχανών ελιγμών.
Η διαδρομή των παππούδων μας…
Το τρένο «Er» μπαίνει στη σήραγγα μήκους ενός χιλιομέτρου στο πλάϊ της
πλατφόρμας του «υπό συντήρηση» σταθμού, «Πλατεία Γκαγκάριν», κάτω από την λεωφόρο
Λένιν. Φτιάχτηκε το 2001 για τη σύνδεση του Μετρό με τον περιφερειακό δακτύλιο,
με σκοπό να κινούνται εκεί επιβατικές αμαξοστοιχίες. Μέχρι το 2022, οι αρμόδιοι
υπόσχονται να επισκευάσουν το «δαχτυλίδι» και να του δώσουν μια πιο σύγχρονη
όψη. Προς το παρόν, η διαδρομή έχει κολλήσει κάπου ανάμεσα στο παρόν και
το παρελθόν.
Και η διαδρομή συνεχίζεται, περνώντας μέσα από χώρους με γκαράζ, οδικούς
κόμβους, ουρανοξύστες, ενώ η ατμομηχανή σφυρίζει και μέσα από τον ατμό,
σκιαγραφείται ο επόμενος μικρός σταθμός, με τις ντεμοντέ κολώνες που βαστάζουν
το «χαγιάτι» να ορθώνονται μπροστά ...
Το τρένο μπαίνει στο σταθμό της Ρίγας σφυρίζοντας. Τελευταία στάση, το
Μουσείο του σιδηροδρομικού τεχνολογικού εξοπλισμού. Ένα υπαίθριος μουσειακός
χώρος, που μεταξύ των εκθεμάτων του περιλαμβάνονται βαγόνια της εποχής του
τελευταίου τσάρου Νικολάου ΙΙ, αλλά και σύγχρονα ηλεκτρικά τρένα υψηλής
ταχύτητας. Συνολικά 70 εκθέματα. Το παλαιότερο ονομάζεται «πρόβατο», από τα
ρώσικα αρχικά της μηχανής “Ov” και τη ρώσικη λέξη “Ovets”, που σημαίνει
πρόβατο. Η ατμομηχανή Ov του 1903, με φανάρι κηροζίνης και το αυτοκρατορικό
οικόσημο να ξεχωρίζει στη «μούρη», είναι ο τύπος της ατμομηχανής, με την οποία
ο σύντροφος του Λένιν, Λέον Τρότσκι, ένας από τους ηγέτες της Οκτωβριανής
Επανάστασης (1917), ταξίδευε στη Ρωσία, προπαγανδίζοντας και προτρέποντας τους
στρατιώτες να πολεμήσουν στο πλευρό του Κόκκινου Στρατού.
Υπάρχουν και οι ατμομηχανές «So». Τα μηχανικά θηρία με σύστημα
εξοικονόμησης νερού, που μετέφεραν εμπορεύματα στις ξηρές περιοχές της Ασίας.
Στο μουσείο βρίσκεται και η διάσημη ατμομηχανή που φέρει το όνομα του
κομισάριου εσωτερικών υποθέσεων (προγόνου της KGB), Φελίξ Ντζερζίνσκι (FD). Η
ισχυρή ατμομηχανή FD, σχεδιάστηκε από τα πρώτα ειδικά γραφεία σχεδιασμού, που
απασχολούσαν πολιτικούς κρατούμενους επιστήμονες. Ο «σιδερένιος Φέλιξ»,
απεικονίζονταν στα σοβιετικά γραμματόσημα σαν ένα σύμβολο της εκβιομηχάνισης
της χώρας.
Τέλος, υπάρχει άλλο ένα «λατρευτικό» έκθεμα. Η ατμομηχανή Ρ36, της
δεκαετίας του 1950. Είχε το παρατσούκλι «Στρατηγός» και είναι βαμμένη πράσινη,
με κίτρινες ρίγες. «Μπορούσε να φτάσει σε ταχύτητες μέχρι 125 χιλιόμετρα την
ώρα. Αυτή η ατμομηχανή οδηγούσε τους συρμούς υπερταχείες, τα «κόκκινα βέλη»,
είπε ο Βλαντίμιρ Βιτβίτσκι. Σήμερα, ο «Στρατηγός εν αποστρατεία» παρακολουθεί
πως τα τρένα υψηλής ταχύτητας του 21ου αιώνα
εξερευνούν τα μονοπάτια, που κάποτε αυτός άνοιξε.
«Η Ρωσία Τώρα»
