| Αουσβιτς: 32 ώρες και 14 λεπτά «μνήμες θανάτου» |  |
| Express.gr | |
"Κλεφτές" ματιές
στο δρόμο που οδηγεί στο θάνατο, από το παραθυράκι του βαγονιού. Ο φόβος του
αγνώστου, η ασφυκτική πίεση που δεχόταν τα σώματα μέσα στο πνιγηρό βαγόνι, που
έτρεχε ολοταχώς προς τον εφιάλτη των ναζιστικών στρατοπέδων, η "χαμένη"
ελευθερία που αναζητούσε στο μικροσκοπικό παράθυρο ένα "κάδρο" ουρανού, ένα
σημάδι σωτηρίας…
Η "θύελλα" αυτών των συναισθημάτων, η τραγωδία, η
μνήμη που επιζεί ήταν τα ερεθίσματα και η έμπνευση για την καλλιτεχνική σύνθεση
του 39χρονου Θεσσαλονικιού εικαστικού καλλιτέχνη Μπάμπη Βενετόπουλου, με θέμα
την αναπαράσταση του μακρινού και βασανιστικού οδοιπορικού προς το Ολοκαύτωμα:
τη διαδρομή Θεσσαλονίκη - 'Αουσβιτς.
Ο καλλιτέχνης ταξίδεψε ο ίδιος σιδηροδρομικώς, διανύοντας την απόσταση με την κάμερα του διαρκώς ανοιχτή, καταγράφοντας καρέ-καρέ ό,τι πιθανόν μπορούσε να δει στα "κλεφτά", μέσα από το βαγόνι του φορτηγού τρένου, ένας αιχμάλωτος μελλοθάνατος, στριμωγμένος ανάμεσα σε δεκάδες άλλους. Επιστρέφοντας, συνέθεσε, με βάση αυτό το υλικό, το έργο του. Τοποθέτησε την οθόνη προβολής μέσα σε ένα ξύλινο κιβώτιο, μεσαίου μεγέθους, περτσινωμένο με σίδερα, που δίνει την αίσθηση ενός παλιού βαγονιού. Στην κορυφή του άφησε ένα μικρό άνοιγμα, ένα πορτάκι, παρόμοιο με τα παράθυρα, που διέθεταν τα βαγόνια των φορτηγών τρένων, μέσα στα οποία μεταφέρονταν, σε άθλιες συνθήκες, οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Η σύνθεση του καλλιτέχνη είναι μια καλλιτεχνική απόπειρα απότισης φόρου τιμής, μια ακόμη υπόμνηση και ίσως μια υπόδειξη "κάθαρσης", όπως λέει ο ίδιος, για το Ολοκαύτωμα. Ελάχιστη περιγραφή του μαρτυρίου που έζησαν όσοι εβραίοι της Θεσσαλονίκης μεταφέρθηκαν με τις 19 σιδηροδρομικές αποστολές του θανάτου από το "γκέτο" του Βαρώνου Χιρς. Σαράντα οχτώ χιλιάδες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης από τις 15 Μαρτίου ως τις 10 Αυγούστου του 1943 στάλθηκαν σιδηροδρομικώς από τους ναζί, διαδοχικά, κατά κύματα, στους φούρνους του Μπιρκενάου και ελάχιστοι από αυτούς επέζησαν. "Επέλεξα να ξεκινήσω το ταξίδι μου, στις 10 Αυγούστου, ημέρα της τελευταίας αποστολής θανάτου, τις 19 που έγιναν συνολικά, για να έχω στη λήψη μου ένα παρόμοιο κλίμα και φως με εκείνο που είχε εκείνη τη μοιραία ημέρα του 1943" λέει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ ο κ. Βενετόπουλος. Με τα "μάτια" του θύματος Το ταξίδι - αναπαράσταση ακολουθήθηκε πιστά από τον καλλιτέχνη, στα χνάρια της παλιάς μαρτυρικής διαδρομής, αλλά οι συνθήκες "έξω από το παράθυρο" ασφαλώς δεν ήταν ίδιες. Όχι, μόνο γιατί άλλαξαν οι παραστάσεις έξω ή τα δρομολόγια. Υπήρχε συγκεκριμένη λογική και λεπτομερής σχεδιασμός από τους ναζί- δεν αφέθηκε το παραμικρό στην τύχη - για τις ώρες άφιξης και αναχώρησης των αμαξοστοιχιών του θανάτου. "Τα τρένα έφευγαν πριν από το ξημέρωμα, προτού χαράξει, από το σιδερόφραχτο 'γκέτο' του συνοικισμού 'Βαρώνου Χιρς', στον (παλιό) σιδηροδρομικό σταθμό, μακριά από τα βλέμματα των περαστικών και προγραμματισμένα και συνειδητά, όπως και όλα τα άλλα τρένα που μετέφεραν εβραίους από όλη την Ευρώπη, έφταναν στο 'Αουσβιτς, πάντοτε τις πρώτες βραδινές ώρες" λέει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ ο 85χρονος, επιζήσας του Ολοκαυτώματος, Χάιντς Κούνιο. "Η άφιξη ήταν έτσι σχεδιασμένη για να σπάει το ηθικό και να μεταδίδει στους αιχμαλώτους, την ατμόσφαιρα μιας 'νύχτας κολάσεως', προάγγελο του τι θα ακολουθούσε" σημειώνει. Ο Χάιντς Κούνιο, οι γονείς του και η μεγαλύτερη αδελφή του, μεταφέρθηκαν με την πρώτη σιδηροδρομική αποστολή, το Μάρτιο του 1943, από το Χιρς για το ('Αουσβιτς - Μπίρκεναου). Ήταν τότε 15 χρονών. Η παράσταση του βαγονιού είναι αδύνατο να εκλείψει από τη μνήμη, καθώς για όσους την έζησαν είναι πιο ζωντανή και από το ανεξίτηλο μελάνι του αριθμού-στίγματος για την ανθρωπότητα, που φέρουν στα χέρια. "Πραγματικά, τα βαγόνια των φορτηγών τρένων- γιατί με τέτοια μας έστειλαν στο Μπιρκενάου- διέθεταν, λοιπόν, δύο μεγάλες συρόμενες πόρτες, απέναντι η μια από την άλλη. Στο δικό μας βαγόνι ήταν σφραγισμένες απ' έξω. Σε άλλα βαγόνια είχαν εντολή οι αιχμάλωτοι, παρά τις ασφυκτικές συνθήκες, να αφήνουν ελεύθερο χώρο- μισό μέτρο δεξιά και αριστερά των θυρών- για τον ένοπλο φρουρό. Ψηλά, κοντά στη σκεπή, τα βαγόνια είχαν και τέσσερα παραθυράκια διαστάσεων, μισού μέτρου επί τριάντα εκατοστών, παραλληλόγραμμα. Συνήθως εκείνη την εποχή τα φορτηγά τρένα μετέφεραν και ζώα και τα παράθυρα υπήρχαν για να αναπνέουν. Το παράθυρο αυτό, στη δική μας αποστολή ήταν και αυτό κλειστό με μεταλλικό σκέπαστρο, στο περισσότερο τμήμα της διαδρομής". Ο κ. Κούνιο επισημαίνει ότι ακόμη και εάν το παραθυράκι του βαγονιού τύχαινε να είναι ανοιχτό, ακόμη και μια "κλεφτή" ματιά έξω, στις συνθήκες του βαγονιού ήταν ένας πραγματικός "άθλος". "Το παράθυρο ήταν φραγμένο με συρματόπλεγμα και βρισκόταν τόσο ψηλά στο βαγόνι, που μόνο αν ήσουν πολύ ψηλός, πατώντας στις μύτες των ποδιών σου ή αν σε σήκωνε κάποιος άλλος μπορούσες κάτι να δεις απ' έξω. Βεβαίως, αυτό δεν ήταν εύκολο. Κάθε βαγόνι μετέφερε ογδόντα άτομα. Ήταν πραγματικό 'προνόμιο' να δεις έξω, έτσι όπως ήμασταν στοιβαγμένοι" θυμάται. Η αναπαράσταση του μαρτυρίου Ο Μπάμπης Βενετόπουλος διένυσε τη διαδρομή σε 32 ώρες και 14 λεπτά. Οι αποστολές του θανάτου έκαναν περίπου τον ίδιο χρόνο. Το τρένο, που μετέφερε τον κ. Κούνιο και τους ομοθρήσκους του σταμάτησε για ελάχιστα λεπτά και μόνο μία φορά κάπου στα βόρεια της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Οι συρόμενες πόρτες άνοιξαν για λίγο και ξαναέκλεισαν. 'Ανοιξαν για τελευταία φορά, ξανά, στο 'Αουσβιτς. Το τρένο παρέκαμπτε τότε την Ουγγαρία και ακολουθούσε τη διαδρομή μέσω της πρώην Γιουγκοσλαβίας και της Αυστρίας, ως την Πολωνία. Την ίδια διαδρομή έκανε και ο κ. Βενετόπουλος, φτάνοντας μέχρι τη σιδερένια πύλη του στρατοπέδου, 68 χρόνια μετά. "Έφτασα σιδηροδρομικώς μέχρι το χωριό, γιατί πλέον δεν υπάρχει η παλιά γραμμή και από εκεί οδικώς και περπατώντας ως το χώρο του μαρτυρίου. Το μοναδικό κομμάτι που δεν διένυσα σιδηροδρομικώς ήταν το τμήμα Θεσσαλονίκης-Γευγελής, δηλαδή στο ελληνικό έδαφος, αφού έχουν διακοπεί τα δρομολόγια εξωτερικού για τα επιβατικά τρένα. Πέρασα τα ελληνικά σύνορα, πήρα το τρένο και συνέχισα με διάφορες αμαξοστοιχίες για να προσπαθήσω να είμαι ακριβής στην πορεία, που είχαν ακολουθήσει τα τρένα του θανάτου" αναφέρει ο καλλιτέχνης. Η "μνήμη" δεν χωράει σε μια ταινία, όσο μεγάλη και αν είναι αυτή. Η επίδραση του Ολοκαυτώματος, όμως, στη σύγχρονη Τέχνη είναι ανεξίτηλη. "Αντλούμε πολλά θέματα από το Ολοκαύτωμα, οι σύγχρονοι καλλιτέχνες. Ήταν ένα πραγματικό σοκ για την ανθρωπότητα. 'Αλλαξε τον τρόπο που σκεφτόμαστε, που βλέπουμε τον κόσμο" τονίζει. Ο Μπάμπης Βενετόπουλος είναι απόφοιτος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών "Ψηφιακές Μορφές Τέχνης" της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών (2003-2005) και του τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, όπου και διδάσκει ως λέκτορας. Είναι τεχνικός διακόσμησης και ιδρυτικό μέλος της "Minotaur Digital Arts" και ασχολείται με οπτικοακουστικές παραγωγές και 3D Animation. Το έργο του για την πορεία προς το 'Αουσβιτς έχει παρουσιαστεί σε έκθεση στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, με τίτλο: "Αναφορά/Αναπαράστση". |
