Γράφει ο Αθανάσιος Π. Μόσχος *
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σίδηρος και ατμός στηρίζουν την τεχνολογική επανάσταση στις μεταφορές κατά το 19ο αιώνα. Σιδηρόδρομος, και ατμόπλοιο επιβάλλονται, αναπτύσσονται, διαδίδονται και συντελούν αποφασιστικά στην ανασύνταξη του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού χώρου σε εθνικό και διεθνές- επίπεδο.
Η ωρίμανση της σιδηροδρομικής ιδέας στην Ελλάδα, ο σχεδιασμός και η κατασκευή του Ελληνικού Δικτύου άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη τους στην ιστορία του τόπου.
Η κατανόηση, ωστόσο της σημαντικής αυτής προσπάθειας και των επιπτώσεών της προϋποθέτει τη γνώση των τάσεων που διαμορφώθηκαν στο διεθνή περίγυρο της, χώρας και προσδιόρισαν το εύρος των δυνατοτήτων που είχε στη ^.διάθεσή της η ελληνική κοινωνία -και η οικονομία της εποχής με τη δυναμική της.
Ο Σιδηρόδρομος καθιερώνεται ως ανταγωνιστικό μεταφορικό μέσο το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα. Για την επιτυχία του ήταν απαραίτητες δύο τεχνικές προϋποθέσεις: οι σιδηροτροχιές και η ατμομηχανή.
Οι πρώτες γεννήθηκαν πολύ νωρίς στα ανθρακωρυχεία. Ήδη από το 17ο αιώνα ο κάρβουνο μεταφέρεται σε βαγόνια που κυλούν πάνω σε σταθερές ξυλοτροχιές με σιδερένια επένδυση, οι οποίες βαθμιαία παίρνουν μορφή ανάλογη με τη σημερινή.
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ
Το ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος θα αντιμετωπίσει πολύ γρήγορα το πρόβλημα των Σιδηροδρόμων σε συνδυασμό πάντοτε με την κατάσταση της εσωτερικής συγκοινωνίας και τις τεράστιες ανάγκες κεφαλαίων για την οργάνωσή του.
Στην Ελλάδα το όνειρο θα κρατήσει κάπου μισό αιώνα, χρειάστηκαν συζητήσεις 22 χρόνων και άλλα 12 χρόνια για να κατασκευαστούν, μεταξύ 1857-69 8,5 χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής, όταν οι Αμερικάνοι σε ανάλογη περίπτωση προχωρούσαν 10-17 χιλιόμετρα την ημέρα. Για την υπόλοιπη χώρα η συζήτηση περιορίζεται σε "άσκηση επί χάρτου”.
Στην κρίσιμη όμως δεκαετία 1870-80 νέες τάσεις αποκρυσταλώνονται στην εσωτερική και διεθνή σκηνή.
Διαρθρωτικές και συγκυριακές μεταβολές θα επιτρέψουν στη χώρα να αναπνεύσει αισιόδοξα. Από το 1882 η Ελλάδα του Χαρίλαου Τρικούπη θα ξεκινήσει τη δική της σιδηροδρομική προσπάθεια.
Συγκεκριμένα, ο Χαρίλαος Τρικούπης, πρωθυπουργός της Ελλάδας και θεμελιωτής των Ελληνικών Σιδηροδρόμων κατά την ομιλία του στη Βουλή την 20-5-1882 είπε:
« Εντός 4 έως 5 το πολύ ετών ου μόνον ο απ’ Αθηνών έως Πατρών και έως Ναυπλίου σιδηρόδρομος, αλλά ολόκληρον το σύμπλεγμα των εσωτερικών ημών σιδηροδρόμων πρέπει να είναι κατασκευασμένος
Δεν είναι επιτετραμμένον εις την Ελλάδα να περιμένη πλειότερον. Περιέμεινε μέχρι τινός, διότι τα μέσα αυτής δεν της επέτρεπον να πράξη εξ ιδίων, η δε πίστις της δεν την επέτρεπε να χρησιμοποιήση προς κατασκευήν σιδηροδρόμων ξένα κεφάλαια. Ηδη όμως τη επιτρέπει τοιαύτης ενέργειαν η πίστις αυτής, και τα μέσα αυτής τη επιτρέπουσι να ανταποκριθεί εις τας υποχρεώσεις, τας οποίας δια της πίστεως θέλει αναλάβει».
ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ-ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΙΚΤΥΟΥ
Το έτος 1882 ο Πρωθυπουργός της χώρας Χαρίλαος Τρικούπης θα υπογράψει οριστικές συμβάσεις για τρία δίκτυά (Θεσσαλίας, Πελοποννήσου και Αττικής) συνολικού μήκους 700 χιλιομέτρων περίπου.
Ταυτόχρονα η συζήτηση στη Βουλή (Μάιος 1882) θα καλύψει την προοπτική άλλων 700 χιλιομέτρων περίπου (Αθήνα - Λάρισα - Σύνορα, Βορειοδυτική Ελλάδα, υπόλοιπα Πελοποννήσου).
Η σημαντική αυτή συζήτηση στη Βουλή θα αντιμετωπίσει σφαιρικά το πρόβλημα των Ελληνικών Σιδηροδρόμων στα πλαίσια της γενικής συγκοινωνιακής - πολιτικής του κράτους και των διαφόρων τάσεων της πολιτικής εξουσίας, θέματα στρατηγικής (Δίκτυο, τύπος Δικτύου, τόπος κατασκευής και εκμετάλλευσης, κ.λπ.).
Οι συζητήσεις στη Βουλή συνεχίζονται, αλλά περιορίζονται σε θέμα τακτικής για την πραγματοποίηση του αρχικού Σχεδίου (πηγή χρηματοδότησης, συμμετοχή του κράτους, κ.λπ.
Από 1883 το ώριμο πια όνειρο γίνεται πράξη ως εξής:
Δεκαετία (1883-92) η μέση ετήσια αύξηση του ενεργού Δικτύου είναι 9 χιλιόμετρα/χρόνο, τη δεύτερη (1893-1902)1 15 · χιλιόμετρα/χρόνο, το 1902 λειτουργούν συνολικά 1.065 χιλιόμετρα και έχουν υπογράφει οριστικές συμβάσεις για 520 χιλιόμετρα που θα παραδοθούν σταδιακά ως το 1910 (65 χιλιόμετρα-χρόνο.
Από κει και πέρα οι αυξομειώσεις του Ελληνικού Δικτύου ακολουθούν πιστά τις γεωγραφικές μεταβολές της χώρας με εξαίρεση λίγα συνδετικά ή διαρθρωτικά τμήματα.
Μέσα σ' ένα χρόνο από τη μεγάλη συζήτηση στη Βουλή (Μάιος 1882) τέσσερις νέες σιδηροδρομικές εταιρείες έχουν προστεθεί στην «Εταιρεία του επ' Αθηνών εις Πειραιά Σιδηροδρόμου», οι εταιρείες «Σιδηρόδρομος Πύργου - Κατακώλου», «Σιδηρόδρομος Πειραιώς - Αθηνών - Πελοποννήσου», «Σιδηρόδρομοι Θεσσαλίας» και «Σιδηρόδρομος Αττικής». Η «Εταιρεία των Σιδηροδρόμων Βορειοδυτικής Ελλάδας» το 1890 και η « Εταιρεία των Ελληνικών Σιδηροδρόμων» το 1902, ολοκληρώνουν οριστικά το κύκλωμα των διαχειριστών του «Ελληνικού Σιδηροδρομικού Δικτύου.
Συνεχίζεται.
*ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Π. ΜΟΣΧΟΣ ΤΕΩΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΟΣΕ
