Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα
Όταν ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ ανακοίνωσε την Πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (BRI) στο Καζακστάν το 2013, σκιαγράφησε ένα φιλόδοξο σχέδιο για την αναμόρφωση της παγκόσμιας συνδεσιμότητας.
caucasuswatch.de
Αρχικά ονομαζόμενη «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος », η πρωτοβουλία οραματιζόταν δύο κύρια στοιχεία: τη «Ζώνη», ένα τεράστιο χερσαίο δίκτυο έξι οικονομικών διαδρόμων που συνδέουν την Κίνα με την Ευρώπη μέσω της Κεντρικής Ασίας και πέραν αυτής, και τον «Δρόμο», μια θαλάσσια διαδρομή που εκτείνεται στον Ινδικό Ωκεανό, την Ερυθρά Θάλασσα και τη Μεσόγειο. Μαζί, σχεδιάστηκαν για να δημιουργήσουν ένα δίκτυο δρόμων, σιδηροδρόμων, λιμανιών και αγωγών που θα συνέδεε στενότερα την Κίνα με τους εταίρους της.
Την τελευταία δεκαετία, η πρωτοβουλία BRI έχει γίνει ακρογωνιαίος λίθος της εξωτερικής πολιτικής του Πεκίνου. Μέχρι τα μέσα του 2023, η Κίνα είχε υπογράψει περισσότερες από 200 συμφωνίες συνεργασίας BRI με πάνω από 150 χώρες και 30 διεθνείς οργανισμούς, με το συνολικό εμπόριο μεταξύ της Κίνας και των εταίρων της στο πλαίσιο της BRI να φτάνει τα 19,1 τρισεκατομμύρια δολάρια. Η πρωτοβουλία έχει επίσης γίνει πιο ευέλικτη, προσαρμοζόμενη στις μεταβαλλόμενες γεωπολιτικές συνθήκες. Μία από αυτές τις αλλαγές φέρνει τώρα τον Νότιο Καύκασο στο επίκεντρο.
Γιατί ο Νότιος Καύκασος έχει σημασία τώρα
Για χρόνια, ο Νότιος Καύκασος ήταν περιφερειακός στο όραμα του Πεκίνου. Τα φώτα της δημοσιότητας ήταν στραμμένα στην Κεντρική Ασία και τη Ρωσία, με διαδρόμους όπως η διαδρομή Κίνας-Μογγολίας-Ρωσίας και η Νέα Ευρασιατική Γέφυρα Χερσαίας Μεταφοράς να μεταφέρουν μεγάλο μέρος της κυκλοφορίας. Αλλά ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας άλλαξε τους υπολογισμούς. Η σύγκρουση έχει διαταράξει τις παραδοσιακές εμπορικές ροές, έχει θέσει υπό αμφισβήτηση τις διαδρομές με επίκεντρο τη Μόσχα και έχει ωθήσει την Κίνα να αναζητήσει επειγόντως εναλλακτικές λύσεις για να διατηρήσει ασφαλή πρόσβαση στην Ευρώπη.
Εδώ ακριβώς έρχεται να παίξει ρόλο ο Οικονομικός Διάδρομος Κίνας-Κεντρικής Ασίας-Δυτικής Ασίας (CCAWEC). Διερχόμενος από την Κεντρική Ασία, την Κασπία Θάλασσα και τον Νότιο Καύκασο, ο διάδρομος προσφέρει μια υβριδική σύνδεση ξηράς-θάλασσας με την Ευρώπη που παρακάμπτει πλήρως το ρωσικό έδαφος. Στο πλαίσιο αυτού, ο Μεσαίος Διάδρομος (Διεθνής Διακασπιανή Οδός Μεταφορών ή TITR) έχει αναδειχθεί ως η πιο βιώσιμη επιλογή, συνδέοντας την Κίνα με την Ευρώπη μέσω του Καζακστάν, του Αζερμπαϊτζάν, της Γεωργίας και της Τουρκίας.
Για τον Νότιο Καύκασο, αυτή η μετατόπιση είναι ένα γεωπολιτικό απροσδόκητο όφελος. Κάθε μία από τις τρεις χώρες - το Αζερμπαϊτζάν, η Γεωργία και η Αρμενία - προσπαθεί να επανατοποθετηθεί μέσα σε αυτόν τον εξελισσόμενο χάρτη της ευρασιατικής συνδεσιμότητας, αν και με πολύ διαφορετικούς βαθμούς επιτυχίας.
Αζερμπαϊτζάν: Ο αναδυόμενος περιφερειακός κόμβος
Μεταξύ των τριών, το Αζερμπαϊτζάν ήταν το πιο προληπτικό και επιτυχημένο στην αξιοποίηση της πρωτοβουλίας BRI. Η γεωγραφία του Μπακού του δίνει ένα φυσικό πλεονέκτημα: βρίσκεται στην Κασπία Θάλασσα, συνδέοντας ανατολικά με την Κεντρική Ασία και δυτικά με τη Γεωργία και την Τουρκία. Την τελευταία δεκαετία, το Αζερμπαϊτζάν έχει επενδύσει σημαντικά στον ρόλο του ως κόμβος διαμετακόμισης. Βασικά έργα περιλαμβάνουν τη σιδηροδρομική γραμμή Μπακού-Τιφλίδα-Καρς (BTK), η οποία συνδέει απευθείας το Αζερμπαϊτζάν με την Τουρκία και, κατ' επέκταση, με την Ευρώπη. Η χώρα κατέχει επίσης κεντρική θέση στο TITR, έναν πολυτροπικό διάδρομο που μεταφέρει εμπορεύματα στην Κασπία με πλοίο και στη συνέχεια σιδηροδρομικώς. Άλλες σχετικές πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν τον διάδρομο Lapis-Lazuli, που συνδέει το Αφγανιστάν με την Τουρκία μέσω του Τουρκμενιστάν, της Κασπίας Θάλασσας, του Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας.
Η πολιτική στρατηγική του Μπακού ήταν να ισορροπήσει προσεκτικά μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων - της ΕΕ, της Ρωσίας, του Ιράν, της Τουρκίας και τώρα της Κίνας - παρουσιάζοντας παράλληλα τον εαυτό του ως αξιόπιστο εταίρο στον τομέα της ενέργειας και της εφοδιαστικής. Το 2019, το Αζερμπαϊτζάν και η Κίνα υπέγραψαν συμβάσεις αξίας 821 εκατομμυρίων δολαρίων στο δεύτερο Φόρουμ «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος», που κάλυπταν τη βιομηχανική συνεργασία. Μέχρι το 2023, το διμερές εμπόριο είχε φτάσει τα 3,1 δισεκατομμύρια δολάρια, σημειώνοντας αύξηση 43,5% σε ετήσια βάση, με την Κίνα να γίνεται η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή εισαγωγών του Αζερμπαϊτζάν, ξεπερνώντας για πρώτη φορά την Τουρκία. Τον Απρίλιο του 2025, το Αζερμπαϊτζάν αναβάθμισε τους δεσμούς του με την Κίνα σε μια ολοκληρωμένη στρατηγική εταιρική σχέση, συνοδευόμενη από μια νέα συμφωνία πολυτροπικών μεταφορών που αποσκοπεί στην εξομάλυνση των τελωνειακών και εμπορευματικών ροών κατά μήκος του TITR.
Το Πεκίνο επεκτείνει επίσης την επιρροή του στην ενεργειακή μετάβαση του Αζερμπαϊτζάν. Κινέζοι εργολάβοι κατασκευάζουν τις πρώτες μεγάλης κλίμακας μονάδες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας της χώρας και κινεζικές εταιρείες διερευνούν επενδύσεις σε ψηφιακές υποδομές. Επομένως, το Αζερμπαϊτζάν δεν είναι απλώς ένας διάδρομος, αλλά ολοένα και περισσότερο ένας πολυτομεακός εταίρος στην ευρασιατική στρατηγική της Κίνας.
Γεωργία: Η Πύλη της Μαύρης Θάλασσας
Η στρατηγική σημασία της Γεωργίας για την Πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» βασίζεται σε ένα μοναδικό γεωγραφικό γεγονός: αποτελεί την ζωτικής σημασίας έξοδο του Μεσαίου Διαδρόμου στη Μαύρη Θάλασσα. Χωρίς τους πόρους της Κασπίας από τον γείτονά της, το Αζερμπαϊτζάν, η αξία της Γεωργίας για το όραμα του Πεκίνου δεν έγκειται σε αυτά που εξάγει, αλλά στον απαραίτητο ρόλο της ως η τελική χερσαία αρτηρία για τη μεταφορά αγαθών προς τα δυτικά, προς την Ευρώπη. Το έδαφός της χρησιμεύει ως μια κρίσιμη πύλη, έναν ρόλο που προσπαθεί να αξιοποιήσει πλήρως.
Η Τιφλίδα ήταν το πρώτο κράτος του Νότιου Καυκάσου που υπέγραψε μνημόνιο για τον Δρόμο του Μεταξιού με το Πεκίνο, το 2015, ακολουθούμενο από την Αρμενία και στη συνέχεια το Αζερμπαϊτζάν. Έκτοτε, η Γεωργία έχει εμβαθύνει τη συνεργασία της, υπογράφοντας στρατηγική εταιρική σχέση με την Κίνα τον Ιούλιο του 2023. Μια κινεζική κοινοπραξία συμμετέχει τώρα στην αναβίωση του εδώ και καιρό καθυστερημένου έργου λιμένα βαθέων υδάτων Anaklia, το οποίο θα μπορούσε να μετατρέψει τη Γεωργία σε πραγματικό κόμβο της Μαύρης Θάλασσας, φιλοξενώντας μεγαλύτερα φορτηγά πλοία και ενισχύοντας τις ροές εμπορευματοκιβωτίων.
Το ενδιαφέρον της Κίνας επεκτείνεται επίσης στις οδικές και σιδηροδρομικές υποδομές της Γεωργίας. Ο αυτοκινητόδρομος Ανατολής-Δύσης, σε συνδυασμό με τον σιδηρόδρομο BTK, αποτελεί τη βάση του γεωργιανού τμήματος του Μεσαίου Διαδρόμου. Αυτά τα έργα μειώνουν την απόσταση μεταφορών μεταξύ Κίνας και Ευρώπης και παρακάμπτουν το ρωσικό έδαφος, καθιστώντας τη Γεωργία στρατηγικά ελκυστική για το Πεκίνο.
Ωστόσο, τα οφέλη μέχρι στιγμής είναι άνισα. Το εμπόριο αυξάνεται αλλά παραμένει ανισορροπημένο. Η συμμετοχή του Πεκίνου έχει περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό στις υποδομές διαμετακόμισης και τα κινεζικά κεφάλαια δεν έχουν ακόμη μεταφραστεί σε ευρύτερες επενδύσεις στην οικονομία της Γεωργίας. Ωστόσο, ο συμβολισμός της στρατηγικής εταιρικής σχέσης και του έργου Anaklia δείχνει ότι το Πεκίνο βλέπει τη Γεωργία ως την πύλη του προς την Ευρώπη στην περιφερειακή στρατηγική του.
Αρμενία: Ένας ξένος που αναζητά να ενταχθεί
Για το μεγαλύτερο μέρος της τελευταίας δεκαετίας, η Αρμενία αποτελούσε την εξαίρεση στην ιστορία της πρωτοβουλίας BRI του Νότιου Καυκάσου. Παρά την υπογραφή ενός μνημονίου για τον Δρόμο του Μεταξιού το 2015, κανένας επίσημος διάδρομος BRI δεν έχει περάσει ποτέ από το έδαφος της Αρμενίας. Τα κλειστά σύνορα με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν την άφησαν εξαρτημένη από τη Γεωργία και το Ιράν, ενώ οι υπανάπτυκτες υποδομές της την κράτησαν μακριά από τον κύριο χάρτη συνδεσιμότητας του Πεκίνου.
Αλλά η γεωπολιτική τάση αλλάζει. Στις 8 Αυγούστου 2025, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν υπέγραψαν μια δήλωση που υποστηρίχθηκε από την Ουάσινγκτον, η οποία όχι μόνο προώθησε τη συμφιλίωση, αλλά και ξεκίνησε το έργο TRIPP - μια νέα διαδρομή διέλευσης ανατολής-δύσης μέσω της περιοχής Σιουνίκ της Αρμενίας. Σε αντίθεση με τον «Διάδρομο της Ζανγκεζούρ» που προβλεπόταν στη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του 2020, η οποία θα έδινε στο Αζερμπαϊτζάν και τη Ρωσία τον έλεγχο ενός ασφαλούς περάσματος, το TRIPP έχει σχεδιαστεί ρητά ώστε να παραμείνει υπό αρμενική δικαιοδοσία και κυριαρχία. Η λειτουργία του θα επιβλέπεται από μια εταιρική οντότητα που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ, διασφαλίζοντας διεθνείς εγγυήσεις και περιορίζοντας την επιρροή τόσο του Μπακού όσο και της Μόσχας.
Για το Ερεβάν, η TRIPP θα μπορούσε να είναι μετασχηματιστική. Δημιουργεί ένα λειτουργικό πέρασμα ανατολής-δύσης που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με το Ναχιτσεβάν και την Τουρκία, ενώ παράλληλα ενσωματώνει την Αρμενία στις περιφερειακές ροές διαμετακόμισης για πρώτη φορά από την ανεξαρτησία της. Κρίσιμο είναι ότι επιτρέπει στην Αρμενία να συμμετάσχει χωρίς να παραιτηθεί από την κυριαρχία της, αναδιατυπώνοντας τη συνδεσιμότητα ως εργαλείο εθνικής ανθεκτικότητας και όχι ως ευαλωτότητας.
Από την οπτική γωνία του Πεκίνου, το TRIPP θα μπορούσε να προσφέρει ένα επιπλέον επίπεδο ευελιξίας εντός του Οικονομικού Διαδρόμου Κίνας-Κεντρικής Ασίας-Δυτικής Ασίας. Σε συνδυασμό με τον Οδικό Διάδρομο Βορρά-Νότου (NSRC) της Αρμενίας - τον καθυστερημένο αλλά στρατηγικά ζωτικής σημασίας αυτοκινητόδρομο που συνδέει το Ιράν με τη Γεωργία - το TRIPP τοποθετεί την Αρμενία ως πιθανή γέφυρα μεταξύ των αξόνων ανατολής-δύσης και βορρά-νότου. Αυτό θα έδινε στην Κίνα επιλογές πέρα από τη διαδρομή Αζερμπαϊτζάν-Γεωργία-Τουρκία, μειώνοντας την εξάρτηση του Πεκίνου από την Άγκυρα και το Μπακού, προσθέτοντας παράλληλα ένα ακόμη εργαλείο εξισορρόπησης στην περιφερειακή διπλωματία της.
Ωστόσο, οι προκλήσεις είναι πραγματικές. Η χρηματοδότηση για το NSRC παραμένει περιορισμένη, το ορεινό έδαφος της Αρμενίας διογκώνει το κόστος και οι πολιτικές αβεβαιότητες θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την ειρηνευτική διαδικασία. Τα εμπορικά στοιχεία αντικατοπτρίζουν επίσης το χάσμα μεταξύ πολιτικής φιλοδοξίας και οικονομικής πραγματικότητας: κατά το πρώτο εξάμηνο του 2025, οι εξαγωγές της Αρμενίας προς την Κίνα μειώθηκαν κατά σχεδόν 60% παρά την ανακοίνωση μιας νέας στρατηγικής εταιρικής σχέσης με το Πεκίνο.
Ωστόσο, εάν η TRIPP εφαρμοστεί υπό την επίβλεψη των ΗΠΑ και η πρωτοβουλία Crossroads of Peace προχωρήσει, η Αρμενία μπορεί επιτέλους να αποκτήσει τη συνδεσιμότητα που της έλειπε εδώ και καιρό. Αντί να είναι η εξαίρεση του Νότιου Καυκάσου, θα μπορούσε να γίνει ένας δευτερεύων αλλά σημαντικός κόμβος στην BRI - όχι η κύρια αρτηρία όπως το Αζερμπαϊτζάν, ούτε η φυσική πύλη όπως η Γεωργία, αλλά ένα συμπληρωματικό πέρασμα που ενισχύει το στρατηγικό βάθος του Πεκίνου, δίνοντας παράλληλα στο Ερεβάν μια εδώ και καιρό επιθυμητή θέση στον χάρτη του ευρασιατικού εμπορίου.
