Η ανάδειξη της ιστορικής και τουριστικής σημασίας του σιδηροδρόμου στην Δυτική Πελοπόννησο, με έμφαση στον γνωστό σιδηρόδρομο που συνέδεσε την Αρχαία Ολυμπία και το Κατάκολο, που έκανε μέσα από το τελευταίο του βιβλίο, ο συγκοινωνιολόγος – συγγραφέας, Γιώργος Νάθενας με τίτλο «Ο Σιδηρόδρομος στην γη της Αρχαίας Ολυμπίας» και εξέδωσε η ΓΑΙΟΣΕ το 2018, αποτέλεσε ίσως το πιο σημαντικό «κειμήλιο» για την βιβλιοθήκη μας.
ΠΗΓΗ ΓΙΑΚΟΥΜΕΛΟΥ
Μέσα στο βιβλίο του ο Γιώργος Νάθενας, συνδυάζει τόσο ιστορικά, τεχνικά, συγκοινωνιακά, ταξιδιωτικά και λαογραφικά στοιχεία, όσο και τουριστικά δεδομένα, αποτυπώνοντας ισχυρές μνήμες τοπικής ανάπτυξης και όλα αυτά τα «ταξιδεύει» μέσα από τον επονομασθέντα «Κωλοσούρτη» που ήταν ο πρώτος ελληνικός δημοτικός σιδηρόδρομος.
«Το τραίνο αυτό ήταν στοιχείο έκφρασης της πρωτοπορίας της περιοχής του Πύργου η οποία παρουσίαζε σημάδια έντονης οικονομικής ανάπτυξης βασισμένα κυρίως στην παραγωγή και εμπορία της σταφίδας που συνέβαλε παράλληλα στην τόνωση της κοινωνικοπολιτικής και πολιτιστικής άνθησης του Πύργου. Μετέφερε σε καθημερινή βάση πέρα από τη σταφίδα ανθρώπους αποσκευές ζώα και ότι άλλο μπορούσε έτσι ώστε να παραμείνει στις μνήμες μιας ολόκληρης περιφέρειας για περισσότερο από έναν αιώνα.
Πρακτική της ΓΑΙΟΣΕ είναι η αξιοποίηση των υφιστάμενων σιδηροδρομικών πόρων και η ανάπτυξη και περαιτέρω αξιοποίηση του τροχαίου υλικού και των ακινήτων του σιδηρόδρομου μεταξύ των οποίων και των ιστορικών σιδηροδρομικών σταθμών που διαθέτει. Ανάμεσα στις δράσεις της για την διατήρηση της μνήμης συμμετέχει στον αναπτυξιακό σχεδιασμό της ευρύτερης περιοχής της αρχαίας Ολυμπίας όπου εκτός των άλλων προβλέπεται η αναβάθμιση της σιδηροδρομικής γραμμής των σταθμών καθώς και του περιβάλλοντος χώρου τους με σκοπό την προώθηση και ανάπτυξη του τουρισμού της περιοχής», αναφέρει στο προλογικό του σημείωμα το διοικητικό συμβούλιο της ΓΑΙΟΣΕ.
Από την πλευρά του ο ίδιος ο συγγραφέας, αναφέρει μεταξύ των άλλων ότι: «Η έρευνα του βιβλίου συνδυάζει ιστορικά τεχνικά συγκοινωνιακά ταξιδιωτικά λαογραφικά και βιωματικά στοιχεία αποτυπώνοντας μεταξύ άλλων μνήμες από μία εποχή που είναι πια αρκετά μακρινή.
Και μπορεί η εποχή του μπάρμπα-Θύμιου του συνοδού ελεγκτή και εισπράκτορα του ατμοκίνητου τρένου Πύργου-Κατάκολου καθώς και η εποχή της ατμοκίνητης αμαξοστοιχίας που έμεινε στη μνήμη των τοπικών κοινωνιών της περιοχής με το παρατσούκλι Ριρίκα και που εξυπηρετούσε συγκοινωνιακά τα χωριά του Ηλειακού κάμπου να παρήλθαν ανεπιστρεπτί, ο σιδηρόδρομος με την σύγχρονη εκδοχή του εξακολουθεί να έχει πολλά να δώσει στην βιώσιμη και πολύπλευρη ανάπτυξη και ανασυγκρότηση του ταλαιπωρημένου από τις φυσικές καταστροφές νομού Ηλείας».
Ταξίδι στο χρόνο
Κάνοντας μία εισαγωγή το βιβλίο στο νομό Ηλείας και τον σιδηρόδρομο ο κ. Νάθενας μέσα από τις σελίδες του ταξιδεύει τον αναγνώστη στην εποχή εκείνη που ο σιδηρόδρομος αποτελούσε το πρώτο και βασικό μέσο μεταφοράς αρχικά της σταφίδας ως εμπορική αμαξοστοιχία και στη συνέχεια πολιτών και επισκεπτών της περιοχής.
Ωστόσο δεν είναι μόνο τα χαρακτηριστικά του σιδηροδρόμου όπως τον θυμούνται οι παλιοί με το εμπορικό και το τουριστικό τραίνο όπως εξελίχθηκε λίγα χρόνια αργότερα, αυτό που έχει σημασία είναι τα κτίρια του ΟΣΕ που κάποτε λειτουργούσαν ως οι σταθμοί του τραίνου σε διάφορες περιοχές στην Ηλεία, τα οποία παραμένουν σήμερα ανεκμετάλλευτα.
Στο βιβλίο «Ο Σιδηρόδρομος στην γη της Αρχαίας Ολυμπίας» αναφέρονται με λεπτομερείς περιγραφές οι κτηριακές εγκαταστάσεις των σιδηροδρομικών σταθμών της Ηλείας, που τότε εξέδιδαν εισιτήρια και φιλοξενούσαν χιλιάδες πολλές φορές κόσμου που ανέμεναν καρτερικά να φτάσουν στον προορισμό τους.
«Το κτίριο επιβατών του σταθμού του Κατάκολου ήταν ένα μεγάλο φυλάκιο με εκδοτήριο εισιτηρίων που σώζεται μέχρι σήμερα και τελευταία είχε αξιοποιηθεί ως καφετέρια πλαισιωμένη από κηπάριο και μεγάλο στέγαστρο. Στον Πύργο ο σταθμός ΣΠΚ ήταν ένα όμορφο διώροφο νεοκλασικό με εξώστες στηριγμένος σε μαρμάρινα φουρούσια, τοξοτές θύρες, εκλεκτικιστικά μορφολογικά στοιχεία και κεραμοσκεπή διακοσμημένη με ακροκέραμα και πιθανολογείται ότι ήταν έργο του μεγάλου αρχιτέκτονα Ε. Τσίλλερ», σημειώνει ο κ. Νάθενας.
Το κτίριο αυτό όπως αναφέρεται στο βιβλίο εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι σήμερα και έχει κηρυχθεί από τις 24 Μαρτίου 1994 με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού ως διατηρητέο νεώτερο μνημείο διότι πρόκειται για «αξιόλογο κτίριο του δεύτερου ημίσεως του 19ου αιώνα με ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία στις όψεις το οποίο φιλοξένησε σημαντικές λειτουργίες της πόλης και ιδιαίτερα τον πρώτο σιδηροδρομικό σταθμό του Πύργου της Ηλείας». Το κτίριο αυτό πού μετά την παύση λειτουργίας του ως σταθμού ο ΟΣΕ το χρησιμοποιούσε ως υπνωτήριο του προσωπικού του, το 2004 αποκτήθηκε από τον Δήμο Πύργου για να αξιοποιηθεί για πολιτιστικές χρήσεις.
Χαρακτηριστική είναι η φράση του χρονογράφου του Πύργου Γ. Σκουλαρίκου, που σχολιάζει ο κ. Νάθενας στο βιβλίο του, ο οποίος γράφει ότι «η οικονομική παρακμή της πόλης οδήγησε τελικά στην παρακμή και το δημοτικό τραίνο».
Επίσης, σε άλλη παράγραφο, επισημαίνεται ότι «Λόγω της ιστορικής σημασίας του χώρου της Αρχαίας Ολυμπίας τέθηκαν ειδικές προδιαγραφές στον διαγωνισμό για την κατασκευή του σιδηροδρομικού σταθμού στην περιοχή. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρόσοψη του σταθμού με τους κίονες έχει μορφή αρχαίου ναού και προσομοιάζει κάπως με την πρόσοψη του αρχαιολογικού μουσείου που είχε κατασκευαστεί λίγο καιρό πριν μερικές εκατοντάδες μέτρα μακρύτερα».
Στο βιβλίο αναφέρεται ότι «τα κτίρια του σταθμού της Ολυμπίας υπέστησαν ανακαίνιση λίγο πριν την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας ενώ στα πλαίσια σχετικών προγραμμάτων πολεοδομικής ανάπλασης του οικισμού της Ολυμπίας ενόψει των αγώνων του 2004 στην θέση του παραδοσιακού κήπου του σταθμού διαμορφώθηκε πλατεία και έγιναν έργα εξωραϊσμού του περιβάλλοντος χώρου του σταθμού».
Οι σταθμοί που παρακμάζουν
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο βιβλίο αφού αρχικά γίνεται και μία αναφορά στην γενικότερη μορφολογία των σταθμών και στα κτηριακά τους χαρακτηριστικά φαίνεται ότι πολλά από τα κτίρια των σιδηροδρομικών σταθμών που βρίσκονται στην Ηλεία και κάποτε λειτουργούσαν, έχουν κηρυχθεί με επίσημες αποφάσεις από το υπουργείο Πολιτισμού ως διατηρητέα νεότερα μνημεία.
Συγκεκριμένα σε απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού η οποία παρατίθεται στο αναγνωστικό κοινό μέσω του βιβλίου, αναφέρεται ότι «Χαρακτηρίζουμε ως έργα τέχνης που χρειάζονται ειδική κρατική προστασία τα κτίρια ιδιοκτησίας ΟΣΕ που βρίσκονται στους σιδηροδρομικούς σταθμούς του δικτύου Πειραιώς-Αθηνών-Πελοποννήσου διότι αποτελούν τα πρώτα δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στον ελληνικό χώρο και συνδυάζουν την λειτουργική λιτότητα με αξιόλογες αρχιτεκτονικές λύσεις και πολύ ενδιαφέροντα μορφολογικά στοιχεία».
Σύμφωνα με τον κατάλογο στην Ηλεία συμπεριλαμβάνονται τα κτήρια των σταθμών ως διατηρητέα νεώτερα μνημεία στις περιοχές:
Νέα Μανωλάδα, Λεχαινά, Βαρθολομιό, Πύργος, Αλφειός, Σαλμώνη, Στρέφι, Πελόπιο, Πλάτανος, Ολυμπία, Επιτάλιο, Κρέστενα, Σαμικό, Καϊάφας, Ζαχάρω και Κακόβατος, τα οποία σήμερα πέντε χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου συνεχίζουν να παρακμάζουν παρά το γεγονός ότι η ΕΡΓΟΣΕ έχει μελέτες για την αξιοποίηση της σιδηροδρομικής γραμμής που και αυτή, λεηλατείται όλα αυτά τα χρόνια.
Υπάρχουν προοπτικές ανάπτυξης
Αξίζει να σημειωθεί τέλος ότι στο βιβλίο αναφέρονται οι προοπτικές του σιδηροδρόμου στην Δυτική Πελοπόννησο με τον κ. Νάθενα να αποτυπώνει στον γραπτό λόγο του ότι:
«Είναι προφανής η σημασία επαναλειτουργίας της σιδηροδρομικής σύνδεσης της Δυτικής Πελοποννήσου σε συνδυασμό με την ολοκλήρωση της υπό κατασκευή νέας σιδηροδρομικής σύνδεσης Αθηνών-Πατρών δεδομένου ότι είτε με μετεπιβίβαση σε τραίνο της μετρικής γραμμής εφόσον αυτή επαναλειτουργήσει από Πάτρα προς Πύργο και νοτίως είτε με συνέχιση της νέας κανονικής γραμμής τουλάχιστον μέχρι Πύργο και ενδεχομένως και νοτιότερα, θα εξασφαλιστεί μία ταχεία ασφαλής και άνετη συγκοινωνιακή σύνδεση της Δυτικής Πελοποννήσου με την Αθήνα σε χρόνο ίσως και λίγο μικρότερο από τρεις ώρες.
Ειδικά το τμήμα Πάτρα-Πύργος παρουσιάζει αμεσότερη ανάγκη για το έργο επέκτασης της νέας γραμμής κανονικού εύρους Αθηνών-Πατρών και νοτιότερα δεδομένου ότι εκτός της ύπαρξης αρκετών σημαντικών αστικών κέντρων προς εξυπηρέτηση στο τμήμα αυτό: Κάτω Αχαΐα, Λάππα, Βάρδα, Νέα Μανωλάδα, Λεχαινά, Ανδραβίδα, Καβάσιλα, Γαστούνη, Αμαλιάδα, οι προς επίτευξη χρόνοι διαδρομής από Αθήνα και Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών μέχρι Πύργο είναι άκρως ανταγωνιστική προς τους αντίστοιχους χρόνους οδικής πρόσβασης είτε μέσω Τριπόλεως είτε μέσω Πατρών.
Αντιλαμβάνεται κανείς ότι μία τέτοια προοπτική θα έχει πολύ μεγάλη σημασία για τη μελλοντική ανάπτυξη της περιοχής τόσο στον τουριστικό τομέα όσο και γενικότερα αφού η απευθείας σύνδεση με τον διευρωπαϊκό σιδηροδρομικό άξονα προτεραιότητας 22 και τον ΠΑΘΕ καθώς και με τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών θα δημιουργήσει νέες σημαντικές ευκαιρίες για την περιοχή».
Μελέτες ανεκμετάλλευτες
Η ΕΡΓΟΣΕ πρόσφατα ολοκλήρωσε τις βασικές μελέτες για την αναβάθμιση, κανονικοποίηση του εύρους και ηλεκτροκίνηση της σιδηροδρομικής γραμμής Πάτρα-Πύργος-Καλαμάτα και των τοπικών κλάδων προς Ολυμπία και Κατάκολο. Ο σχετικός σχεδιασμός προβλέπει μόνη κανονική γραμμή με ηλεκτροκίνηση και σηματοδότηση που κατά βάση θα χρησιμοποιεί το ίδιο ίχνος με την υφιστάμενη μετρική γραμμή με λίγες τοπικές βελτιωτικές παραλλαγές στην χάραξη σε τμήματα που έχουν ήδη εντοπιστεί και έχουν προετοιμαστεί οι σχετικές μελέτες και αρκετές από τις απαλλοτριώσεις.
Σκοπός του έργου είναι να βοηθήσει στην Περιφερειακή ανάπτυξη αφού το τραίνο θα συνδέσει τα λιμάνια της Πάτρας, της Κυλλήνης, του Κατάκολου και της Καλαμάτας. Μάλιστα με κέντρο την Αρχαία Ολυμπία μπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης επενδύσεων με βάση τον τουρισμό».
Το βιβλίο του ο κ Νάθενας το ολοκληρώνει με ένα σπουδαίο φωτογραφικό οδοιπορικό στην ιστορική γραμμή Κατάκολου-Πύργου-Αρχαίας Ολυμπίας.
*Οι πληροφορίες καθώς και το φωτογραφικό υλικό που δημοσιεύονται σήμερα αποτελούν το προσωπικό αρχείο του συγγραφέα Γιώργου Νάθενα και παρατίθενται στις σελίδες του βιβλίου του με τίτλο «Ο Σιδηρόδρομος στη γη της Αρχαίας Ολυμπίας» – έκδοση ΓΑΙΟΣΕ – Αθήνα 2018.
.patrisnews.com
