Μια έκθεση φωτογραφιών στην Arles 2021
Ομαδικό πορτρέτο του προσωπικού στα εργαστήρια των βαγκόν-λι της International Sleeping-Car Company στο Μιλάνο-Γκρέκο της Ιταλίας. Φωτογραφία: Fotografia Cozza, 1933.
Aκόμη κι αν θέλει κανείς να δει την ιστορία των ευρωπαϊκών σιδηροδρόμων ως κομμάτι μιας κοινωνικοπολιτικής ανάλυσης για την ανάπτυξη της ηπείρου, δεν μπορεί να αγνοήσει τη ρομαντική τους φύση.
Της Μάρω Βασιλειάδου
Η λογοτεχνία του 19ου αιώνα αγάπησε βαθιά τα τρένα, όσο και οι ονειροπόλοι ταξιδιώτες στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. Πρώτα οι συγγραφείς κι αργότερα οι σκηνοθέτες τα εξύψωσαν σε ταξιδιωτικά σύμβολα. Από όλα τους το πιο ισχυρό υπήρξε αναμφισβήτητα το Οριάν Εξπρές. Συνεπώς η έκθεση «L’ Orient Express and Co», που παρουσιάζεται τώρα στο πλαίσιο της διεθνούς φωτογραφικής διοργάνωσης Arles 2021, μας επιτρέπει να ρίξουμε μια ματιά εκ των έσω σε ένα μύθο των συγκοινωνιών, που τροφοδότησε την καλλιτεχνική φαντασία επί περίπου έναν αιώνα: από το 1883, που έκανε το πρώτο του ταξίδι, έως το τελευταίο, το 1977.
Η εποποιία
Για τη δημιουργία της έκθεσης –και του ομότιτλου βιβλίου– συνεργάστηκαν δύο ειδικοί, η επιμελήτρια Εβά Γκραβαγιά και ο ιστορικός Αρτούρ Μετετάλ. Κατά τη μακροχρόνια έρευνά τους επεξεργάστηκαν τα φωτογραφικά αρχεία της εταιρείας Orient Express & Co και το αποτέλεσμα είναι μια πλούσια και ενδιαφέρουσα παρουσίαση που «αφηγείται» την εποποιία του Οριάν Εξπρές. Με τη βοήθεια ανέκδοτου οπτικού υλικού, οι δύο ερευνητές έστρεψαν το βλέμμα κατ’ αρχάς στο λαμπερό προσκήνιο του θρυλικού ταξιδιού που, τροφοδοτώντας τη μυθοπλασία, μετέτρεψε αυτό το τρένο σε σύμβολο κύρους αλλά και περιπέτειας. Αλλωστε, για το τέλος του 19ου αιώνα, ο επιβάτης που επιβιβαζόταν στο Παρίσι με σκοπό να φθάσει στην Κωνσταντινούπολη μέσω Βουδαπέστης και Βουκουρεστίου ήταν ένας τυχοδιώκτης –έλεγαν ότι θα ήταν καλό να έχει κρυμμένο στις αποσκευές του ένα περίστροφο– ή ένας οραματιστής της ενωμένης Ευρώπης. Το Οριάν Εξπρές διήνυε 2.740 χιλιόμετρα, χρησιμοποιούσε με ειδικές άδειες το δίκτυο των κρατικών σιδηροδρόμων και έφθανε στον προορισμό του έπειτα από τρεισήμισι ημέρες. Ανήκε στον Βέλγο επιχειρηματία Ζορζ Νασελμακέρ, ο οποίος θέλησε να μεταφέρει στην Ευρώπη την εμπειρία του από αντίστοιχα ταξίδια στις ΗΠΑ. Η σωστή επιχειρηματική σκέψη του πραγματικά απογειώθηκε μετά την τεράστια επιτυχία του αστυνομικού μυθιστορήματος της Αγκαθα Κρίστι με τίτλο «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές», που κυκλοφόρησε το 1934. Το βιβλίο θεωρείται ένα από τα 10 καλύτερά της και επίσης έχει μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη με λαμπερούς ηθοποιούς.
Βεβαίως, σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία, κανένας φόνος δεν έγινε ποτέ στα βαγόνια του Οριάν Εξπρές. Ούτε επίσης αναφέρεται ότι εδώ έδρασε κάποιος από τους κατασκόπους που περιγράφουν τα κοσμοπολίτικα κατασκοπικά μυθιστορήματα του Γκράχαμ Γκριν. Ωστόσο, μερικές από τις φωτογραφίες των αρχείων της Orient Express & Co επιβεβαιώνουν την εικόνα της εξαιρετικής φινέτσας που έχουμε έως σήμερα. Ιδίως από τη δεκαετία του 1950 και μετά, μεγάλα αστέρια του σινεμά και μοντέλα καλούνταν να ταξιδέψουν με το διάσημο τρένο και να φωτογραφηθούν στους πολυτελείς χώρους του, συμβάλλοντας στο να διατηρηθεί ο μύθος του. Ομως, η αρχειακή έρευνα των δύο ειδικών είχε έναν ακόμη σκοπό: να ρίξει φως στα παρασκήνια, αποκαλύπτοντας μια λιγότερο λαμπερή, αλλά εντελώς ασυνήθιστη εικόνα του.
Οι κουζίνες των κομψών βαγκόν-ρεστοράν, τα πλυντήρια όπου ετοιμάζονταν τα κλινοσκεπάσματα για τα βαγκόν-λι αλλά και τα γραφεία των εργαζομένων της εταιρείας, τα εργαστήρια και τα μεγαλοπρεπή υπόστεγα από όπου αναχωρούσε ο συρμός, δεν περιέχονται προφανώς στο συλλογικό φαντασιακό μας. Ομως τα αρχεία της εταιρείας παρέχουν ενδιαφέρον υλικό για το κοινωνικό, οικονομικό και βιομηχανικό πλαίσιο της εποχής. Χάρη στη φροντίδα των πρώην υπαλλήλων, φωτογραφικές εκτυπώσεις, αλλά και σχέδια, χάρτες, τεχνικά σχέδια και διαφημιστικά φυλλάδια τοποθετούν το Οριάν Εξπρές στο παγκόσμιο ιστορικό του πλαίσιο: Για τα τέλη του 19ου αιώνα υπήρξε σύμβολο της μεγάλης τεχνολογικής προόδου και έδινε μορφή σε γεωπολιτικά και οικονομικά οράματα της εποχής, έτσι όπως διέσχιζε χωρίς εμπόδια τα σύνορα κρατών και αυτοκρατοριών. Ενώ οι περισσότερες φωτογραφίες της έκθεσης είναι ανώνυμες, κάποιες υπογράφονται από διάσημα στούντιο της εποχής, όπως αυτά του Πολ Ναντάρ, του Σεμπά ή του Ζοαγιέ. Διάρκεια έως 26/9.
kathimerini.gr
sidirodromikanea
