Ήταν μόνο η εστιάμαξα του πολυτελούς τραίνου «Orient Express», όμως καταγράφηκε στη μνήμη ως ένα από τα πιο συμβολικά εκθέματα της ευρωπαϊκής ιστορίας του 20ου αιώνα...
Ο πρωταγωνιστής αυτής της ιστορίας κτίστηκε το 1914 στο Σεντ Ντενί, ως βαγόνι-τραπεζαρία του φημισμένου τραίνου «Orient Express», φέροντας τον κωδικό αριθμό «2419D». Με την ιδιότητα αυτή χρησιμοποιήθηκε για σύντομο χρονικό διάστημα από την «Compagnie Internationale des Wagons-Lits», την εταιρεία που διαχειριζόταν τα συνώνυμα της πολυτέλειας σιδηροδρομικά ταξίδια από το Παρίσι μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Η ποιότητα της κατασκευής του ήταν εμφανής. Το εκλεπτυσμένο ξύλο, οι καλλιτεχνικές επιγραφές και τα διακριτικά, τα ακριβά σερβίτσια και τα ασημένια μαχαιροπήρουνα έλαμπαν από μακριά. Όμως, η αποστολή του έμελλε να αλλάξει δραματικά...
Τον Αύγουστο του 1918 ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ακόμη συνεχιζόταν, ενώ ως τότε είχε τρομακτικό κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Τον μήνα εκείνο το σιδηροδρομικό όχημα επιτάχθηκε από τον γαλλικό στρατό για να μετατραπεί σε κινητό αρχηγείο του αρχιστράτηγου της χώρας και διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων Ferdinand Foch. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς ο στρατάρχης εγκαταστάθηκε στο βαγόνι, που δεν επρόκειτο να χρησιμοποιήσει για πολύ.
Στις 11 Νοεμβρίου 1918, στο κινητό αρχηγείο του Γάλλου αρχιστράτηγου, υπογράφτηκε το τέλος της σύρραξης. Στο δάσος της Κομπιένης, όπου βρισκόταν το βαγόνι, ο Foch και οι εκπρόσωποι των νικητών υποδέχτηκαν τους Γερμανούς. Ο κόσμος υποδέχτηκε με χαρά την κατάπαυση του πυρός, ενώ οι όροι για τους ηττημένους ήταν ιδιαίτερα δυσμενείς. Όσοι δεν ενθουσιάστηκαν από την έκβαση αυτή και μπορούσαν να δουν πιο μακριά, προέβλεψαν πως «η σκληρότητα των νικητών θα γινόταν αιτία για έναν δεύτερο μεγάλο πόλεμο». Όμως, δεν εισακούστηκαν...
Με τον ερχομό της ειρήνης, το βαγόνι επέστρεψε για λίγο καιρό στα καθήκοντα της πολυτελούς εστιάμαξας. Τον Σεπτέμβριο του 1919 παραχωρήθηκε στο Στρατιωτικό Μουσείο και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου και εκτέθηκε από το 1921 έως το 1927. Ύστερα, κατόπιν αιτήματος του δημάρχου της Κομπιένης ξαναγύρισε στον τόπο της υπογραφής, όπου και τοποθετήθηκε λίγα μέτρα πιο μακριά από το ακριβές σημείο. Την ίδια εποχή, στη χώρα των νικημένων, το NSDAP και τα Τάγματα Εφόδου που διαδέχτηκαν τα freikorps δεν έκρυβαν τις προθέσεις τους για ένα ζοφερό μέλλον. Δέκα χρόνια αργότερα, ο Bρετανός πρωθυπουργός Neville Chamberlain κατέβαινε από τη σκάλα του αεροπλάνου κραδαίνοντας θριαμβευτικά τη συνθήκη του Μονάχου, σε μια από τις πιο ντροπιαστικές στιγμές στα χρονικά της ευρωπαϊκής πολιτικής. Στις 22 Ιουνίου 1940, δέκα μήνες μετά την έκρηξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, η Γαλλία υπέγραψε την παράδοσή της στους Nazi. Για συμβολικούς λόγους, το γεγονός έλαβε χώρα στην εστιάμαξα της Κομπιένης.
Με εντολή του Hitler, το βαγόνι βγήκε από το κτίριο και τοποθετήθηκε λίγα μέτρα μακρύτερα από το ακριβές σημείο. Όλοι οι μεγαλοσχήμονες ήταν εκεί, στο πλευρό του «Φύρερ»: Göring, Hess, von Ribbentrop, Keitel, von Brauchitsch, Raeder. Ο δικτάτορας επέλεξε για τον εαυτό του τη θέση που καθόταν ο Γάλλος στρατάρχης το 1918.
Μια εβδομάδα μετά την υπογραφή της παράδοσης το βαγόνι της Κομπιένης ταξίδεψε στο Βερολίνο, προκειμένου να λάβει μέρος στην παρέλαση στην λεωφόρο Under der Linden, ως ένα από τα πιο ξεχωριστά «λάφυρα» που έφεραν τα SS από τη Γαλλία. Το 1944, βλέποντας την ήττα να έρχεται, οι Nazi έκρυψαν το βαγόνι στα δάση της Θουριγγίας.
Ύστερα ξεκίνησαν ένα αγωνιώδες οδοιπορικό στην ευρύτερη περιοχή, σκορπίζοντας ανάμεσα στα δέντρα και άλλα μνημειακού χαρακτήρα γλυπτά και αντικείμενα, που είχαν αρπάξει από την Κομπιένη. Τον Μάρτιο του 1945 έφτασαν στο Gotha Crawinkel, ψάχνοντας μια σήραγγα για να το «εξαφανίσουν». Όμως δεν πρόλαβαν, ο αμερικανικός στρατός βρισκόταν λίγα χιλιόμετρα μακριά. Έτσι προτίμησαν να το καταστρέψουν, με δυναμίτη και φωτιά. Το μόνο που έμεινε από το αυθεντικό Compiegne Wagon ήταν λίγα σκαλοπάτια από την είσοδο και μερικά διακοσμητικά από χαλκό. Με την επανένωση της Γερμανίας, επιστράφηκαν στη Γαλλία όσα από τα κειμήλια είχαν επιβιώσει αφημένα στο δάσος. Στο σημείο όπου το βαγόνι θεάθηκε σώο για τελευταία φορά, στήθηκε το 2007 μια αναθηματική λίθος.
Το 1950 η «Compagnie Internationale des Wagons-Lits» δώρησε στο γαλλικό κράτος την εστιάμαξα με κωδικό «2439D», που είχε κτιστεί την ίδια χρονιά με την απωλεσθείσα και ήταν πανομοιότυπη με εκείνη, ως την τελευταία λεπτομέρεια. Τις παραμονές της λήξης του πρώτου παγκοσμίου πολέμου είχε δεσμευτεί και αυτή από τον στρατό, για να εξυπηρετήσει τον Foch, ωστόσο δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ.
Στην τελετή παράδοσης, για λόγους απόδοσης τιμών, το βαγόνι παρέλαβε τον κωδικό του χαμένου προκατόχου του («2419D»). Από τότε στεγάζεται στο δικό του ειδικά διαμορφωμένο κτίσμα, έχοντας απέναντί του τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τα απομεινάρια του Compiegne Wagon. Λίγες δεκάδες μέτρα παρακάτω, στο υποβλητικό υπαίθριο περιβάλλον, βρίσκεται το ακριβές σημείο, υπερυψωμένο εκεί που «πατούσε» το βαγόνι το 1918.
Οι Γάλλοι έχουν ένα μοναδικό τρόπο να διαχειρίζονται τα μουσεία τους, φτάνοντας στο καλύτερο αποτέλεσμα ό,τι κι αν παρουσιάζουν (από αυτοκίνητα, τραίνα και αεροπλάνα μέχρι αριστουργήματα της ζωγραφικής και της γλυπτικής). Το «Memorial de l'Armistice» δεν αποτελεί, ασφαλώς, εξαίρεση. Με εξαίρεση τα χρόνια της Κατοχής λειτουργεί συνεχώς από το 1927, φτάνοντας με διαρκείς αναβαθμίσεις στην ψηφιακή μας εποχή. Από τον Ιανουάριο έως τον Νοέμβριο υποδέχεται τους επισκέπτες του από τις 10 το πρωί ως τις 6 το απόγευμα, με τιμή εισιτηρίου 7 ευρώ για τους ενήλικες και 5 για τους ανήλικους, ενώ τον Δεκέμβριο κλείνει τις πύλες του μισή ώρα νωρίτερα.
Video
Κείμενο: Σπύρος Χατήρας
Φωτογραφίες: Bibliotheque National de France, Musee de l'Armistice
