Η Άγκυρα είναι πίσω μας για τα καλά και ο μεταλλικός ήχος των βαγονιών που περνάνε πάνω από τις ράγες είναι αργός και καθησυχαστικός.
Η Άγκυρα είναι πίσω μας για τα καλά και ο μεταλλικός ήχος των βαγονιών που περνάνε πάνω από τις ράγες είναι αργός και καθησυχαστικός.
Ο Αμπντουλχαμίτ
Το τρένο είναι το «Νότιο Εξπρές», διασχίζει τη μισή σχεδόν κεντρική Ανατολία και μετά πάει νότια, προς τη Μεσοποταμία και φτάνει στο Ντιγιάρμπακιρ, στη νοτιοανατολική Τουρκία. Η διαδρομή που θα κάνω εγώ είναι αυτή του «Ανατολικού Εξπρές», στο οποίο θα επιβιβαστώ και επίσημα πια σε δυο μέρες, και που διασχίζει ολόκληρη την κεντρική Ανατολία από την Άγκυρα μέχρι το Καρς, στα σύνορα με την Αρμενία. Συνολικά 1310 χιλιόμετρα μέσα στην καρδιά της Τουρκίας. Η διαδρομή μέχρι την πρώτη μου στάση, το Κάισερι, την Καισάρεια, εγκαινιάστηκε το 1927 από τον ίδιο τον Κεμάλ Ατατούρκ. Όπως και για τον τελευταίο «αληθινό» σουλτάνο, τον Αμπντουλχαμίτ Β’, τον οποίο θαυμάζουν και εκθειάζουν συστηματικά πλέον ο Ταγίπ Ερντογάν και οι οπαδοί του, έτσι και ο Μουσταφά Κεμάλ είχε δώσει τεράστια σημασία στην ανάπτυξη σιδηροδρομικού δικτύου στη χώρα. Οι λόγοι δεν ήταν ακριβώς οι ίδιοι. Ο Αμπντουλχαμίτ Β’, που ήταν βαθιά αντιδραστικός, ήθελε τα τρένα μέσα στο πλαίσιο της συμμαχίας που είχε ήδη αρχίσει με τη νέα τότε Γερμανία του Κάιζερ. Ο οποίος από το Βερολίνο οραματιζόταν μια Γερμανία που θα εξάπλωνε την επιρροή της βαθιά στη Μέση Ανατολή και μέχρι την Περσία και την Ινδία για να αντισταθμίσει την ισχύ της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Το όραμα του Κάιζερ και των ιδεολόγων του ήταν μια τεράστια σιδηροδρομική διαδρομή που θα ένωνε το Βερολίνο με τη Βαγδάτη. Και που θα μπορούσε να μεταφέρει στρατεύματα, εμπορεύματα, αλλά, αργότερα, λίγο πριν την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και τις ιδέες του ισλαμικού τζιχάντ εναντίον των «ιμπεριαλιστών» Βρετανών και Γάλλων, που ήταν ουσιαστικά μια ιδέα των Γερμανών ιδεολόγων της προπαγάνδας πολέμου. Ο Αμπντουλχαμίτ είδε τη συμμαχία με τη Γερμανία σαν μια χρυσή ευκαιρία να αντισταθμίσει την υπερβολική επιρροή των Άγγλων και των Γάλλων στην ήδη παρακμάζουσα αυτοκρατορία του, αλλά και τη δυνατότητα, μέσω ενός ανεπτυγμένου σιδηροδρομικού δικτύου, να ενισχύσει τον κεντρικό του έλεγχο στην επικράτεια της αυτοκρατορίας. Όπως έκανε και με το τεράστιο τηλεγραφικό δίκτυο που ανέπτυξε. Ο Αμπντουλχαμίτ δεν ήταν ο πρώτος Σουλτάνος που είδε τον σιδηρόδρομο ως πολιτική. Η πρώτη σιδηροδρομική γραμμή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε εγκαινιαστεί το 1856, τη χρονιά του δεύτερου και σημαντικότερου κύματος βαθιών μεταρρυθμίσεων για τον εκσυγχρονισμό της αυτοκρατορίας, την περίφημη περίοδο των Τανζιμάτ. Ήταν μια μικρή γραμμή 130 χιλιομέτρων από τη Σμύρνη στο Αϊντίν. Με τον Αμπντουλχαμίτ όμως οι σιδηρόδρομοι έγιναν εργαλείο εξωτερικής πολιτικής και ενίσχυσης του ελέγχου του κεντρικού κράτους.
Μεγάλα σύμβολα
Ο Κεμάλ Ατατούρκ ήταν επίσης μεγάλος οπαδός των σιδηροδρόμων. Για τον Κεμάλ και όλους τους δυτικότροπους ποζιτιβιστές του, ο σιδηρόδρομος ήταν πρόοδος, ήταν ένας από τους βασικούς τρόπους να εξαπλωθούν οι κρατικές, πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που αποφάσιζε η Άγκυρα στην τουρκική ύπαιθρο. Ήταν ένα από τα μεγάλα σύμβολα και εργαλεία της κεμαλικής επανάστασης και της οικονομικής ανάπτυξης, που οραματίστηκε μαζί με τη δημιουργία αστικής τάξης στις πόλεις της επαρχίας και κυρίως της Ανατολίας. Ήταν μαζί και σύμβολο της νέας εθνικής κυριαρχίας καθώς, σε αντίθεση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία που είχε παραχωρήσει την κατασκευή και εκμετάλλευση των σιδηροδρόμων στους ξένους, Γερμανούς, Γάλλους, Άγγλους, η κεμαλική Δημοκρατία της Τουρκίας είχε την απόλυτη κυριαρχία και έλεγχο στην κρατική τουρκική εταιρεία σιδηροδρόμων. Με το τρένο να συμβολίζει πια την κεμαλική επανάσταση και την κυριαρχία των δυτικότροπων κεμαλιστών και αργότερα να του έχει δοθεί από τις δεξιές κυβερνήσεις μια «αριστερή» και «κομμουνιστική» χροιά, οι συντηρητικοί μουσουλμάνοι και κυρίως οι ισλαμιστές ανέπτυξαν επί δεκαετίες μια ιδεολογική σχεδόν απέχθεια για τα τρένα, την οποία επιδείνωναν τα εντελώς δυτικότροπα εστιατόρια στους σταθμούς και στα τρένα, που σέρβιραν αλκοόλ, και που υποβοηθήθηκε από την ανάπτυξη του τεράστιου δικτύου οδικών μεταφορών με λεωφορεία. Πάντως, στην τουρκική επαρχία μέχρι την ανάπτυξη του οδικού δικτύου και των λεωφορείων, οι πληθυσμοί ταξίδευαν όταν έπρεπε με τρένο και πολλοί εργαζόντουσαν στους σιδηρόδρομους. Ηταν το πιο φτηνό μέσο μεταφοράς και ταξίδευσαν σχεδόν πάντα αναγκαστικά στην δεύτερη θέση και όχι στην πρώτη που ήταν για τις οικονομικά εύρωστες κεμαλικές ελίτ, στα εστιατόρια των οποίων υπήρχε αλκοόλ.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, καταγράφεται μια πολύ σημαντική σημειολογική και ιδεολογική μετάλλαξη καθώς οι ισλαμιστές όχι μόνο χρησιμοποιούν όλο και πιο πολύ τα τρένα, αλλά η τουρκική κυβέρνηση επί ΑΚΡ έχει ξεκινήσει ένα φιλόδοξο και επιτυχημένο σχέδιο ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού του σιδηροδρομικού δικτύου, με τρένα υψηλής ταχύτητας να διασχίζουν την Τουρκία και με διεθνείς συνδέσεις και συμφωνίες που φτάνουν μέχρι την Κίνα. «Όπως έγινε σε πάρα πολλά μέτωπα επί κυριαρχίας του ΑΚΡ, οι ισλαμιστές ένιωσαν μια νέα αυτοπεποίθηση απέναντι στον εκσυγχρονισμό, τα εργαλεία και τα σύμβολά του, τα οποία επανοικειοποιούνται με επιτυχία», μου λέει μια ακαδημαϊκός που ασχολείται με την κοινωνιολογία του Ισλάμ στην Τουρκία. Όλη αυτή η σημασία που δίνει το ΑΚΡ στους σιδηρόδρομους καταδεικνύει ότι το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξής του έγινε μέσα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και του εκσυγχρονισμού των μεταφορών.
H πάλη με το κίνημα Γκιουλέν
Οι κυβερνήσεις από το 2002 και μετά έδωσαν ιδιαίτερη βαρύτητα στα μεγάλα έργα υποδομής για τις μεταφορές, αλλάζοντας ριζικά σχεδόν και τις μεγάλες πόλεις, όπου πριν από δέκα - δεκαπέντε χρόνια οι μαζικές μεταφορές ήταν ακόμα σε πρωτόγονο σχεδόν επίπεδο, αλλά και το οδικό δίκτυο, τα τρένα και τις Τουρκικές Αερογραμμές, που σήμερα είναι ανάμεσα στις καλύτερες στον κόσμο. Οι ισλαμιστές θεωρούν σήμερα ότι το τουρκικό κράτος τους ανήκει, ότι δεν είναι πια ούτε ξένο ούτε εχθρικό. Ότι οι ίδιοι δεν είναι πια πολίτες δεύτερης κατηγορίας ενός κράτους, όπου κυριαρχούν δυτικότροποι αξιωματούχοι, που τους κοιτούν περιφρονητικά αφ’ υψηλού. Και ένας από τους λόγους που η πάλη με το κίνημα του Φετουλάχ Γκιουλέν ήταν και παραμένει τόσο ανελέητη, είναι ακριβώς διότι διακυβεύεται ο έλεγχος του κράτους, που για τους ισλαμιστές έχει σήμερα πάρει μεταφυσικές σχεδόν διαστάσεις. Το πόσο βαθιές είναι οι μεταλλάξεις στη σύγχρονη Τουρκία, όπου οι ισλαμιστές οικειοποιούνται και επαν-επινοούν σύμβολα και καταστάσεις, αναδεικνύεται με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο μέσα από τους σιδηρόδρομους. Όπου σήμερα δεν υπάρχει πια αλκοόλ στα τρένα και που ορισμένες γραμμές έχουν γίνει σύμβολα της νέας τάξης πραγμάτων στην Τουρκία. Η γραμμή τρένου υψηλής ταχύτητας ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα, που ήταν ένα ανεκπλήρωτο όνειρο όλων των προηγούμενων κυβερνήσεων, αλλά ίσως ακόμα πιο πολύ η μόδα των τελευταίων δύο χρόνων για το «Ανατολικό Εξπρές». Χιλιάδες νέοι, ανάμεσα τους και χιλιάδες συντηρητικοί νέοι και κοπέλες με κεφαλομάντιλα, κάνουν το ταξίδι από την Άγκυρα στο Καρς με το «Ανατολικό Εξπρές», για να διασχίσουν την καρδιά της Ανατολίας, την καρδιά της χώρας τους, την καρδιά της ταυτότητάς τους, και να ζήσουν αυτή τη σιδηροδρομική εμπειρία και μια νέα ευκαιρία κοινωνικοποίησης και συναναστροφών. Κάτι που για τους γονείς τους και ακόμα περισσότερο για τους παπούδες τους θα ήταν όχι μονάχα αδιανόητο αλλά και ιδεολογικά, κοινωνικά και ψυχολογικά μεμπτό. Σήμερα, οι μεγάλες ισλαμικές εφημερίδες, από την παραδοσιακά φιλοκυβερνητική και «ελιτίστικη» «Γιενί Σαφάκ» μέχρι την πιο λαϊκή και σκληρή «Γιενί Ακίτ», κάνουν ειδικά αφιερώματα στην διαδρομή με το «Ανατολικό Εξπρές», με το ταξίδι να έχει γίνει μέρος των εμπειριών που οι νέοι ισλαμιστές καλούνται να ζήσουν. Το βουνό Ερτζιές, που δεσπόζει πάνω από το Κάισερι, φαίνεται τώρα στον ορίζοντα, με τα χιόνια του να γυαλίζουν κάτω από τον απογευματινό ήλιο. Η Ανατολία, αναπόσπαστο κομμάτι της τουρκικής ταυτότητας, απλώνεται γύρω μας. Με τη χιλιόχρονη ιστορία της, το μωσαϊκό των παλιών της πληθυσμών, που μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και αργότερα τη συνθήκη της Λωζάνης, σχεδόν δεν υπάρχουν πια εδώ, την σπίθα που άναψε εδώ ο Κεμάλ Ατατούρκ για την εκσυγχρονιστική του επανάσταση για μια νέα τότε Τουρκία, τα μουσουλμανικά της τάγματα και τις αδελφότητες, τον συντηρητισμό της, τις βιομηχανίες, τα πανεπιστήμιά της, τις παλιές και τις νέες γενιές της. Στις θέσεις δίπλα μου, δυο κοπέλες που μπήκαν στον τρένο μαζί μου και που θα κατέβουν κι αυτές στο Κάισερι. Η μία φοράει μεφαλομάντιλο, πουκάμισο όχι πολύ φαρδύ, παντελόνι τζιν σκισμένο όπως το απαιτεί η μόδα. Η φίλη της δεν φοράει κεφαλομάντιλο, το τζιν της είναι το ίδιο στενό και η μπλούζα της αφήνει τους ώμους και το μπούστο της ανοιχτό. Είναι φοιτήτριες στο πανεπιστήμιο στο Κάισερι. Και οι δυο από συντηρητικές πολύ οικογένειες, η μία από την Άγκυρα, η άλλη από μια μικρή πόλη δυτικά της πρωτεύουσας. Έχουν βγάλει μικρά τσαντάκια και περνάνε πολλή ώρα βάζοντας μακιγιάζ, κραγιόν και φτιάχνοντας τα μαλλιά τους μπροστά στις οθόνες των κινητών τους. Μόλις το τρένο μπαίνει στον σταθμό του Κάισερι ένα όμορφο άρωμα απλώνεται στο διάδρομο του βαγονιού αμέσως πριν ανοίξουν οι πόρτες.
ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ
Πηγή: politis.com.cy
