Η ιστορία του σιδηροδρόμου στη δυτική Θεσσαλονίκη - Πως ήταν το δίκτυο σε Εύοσμο, Σταυρούπολη και αλλού (χάρτης)
Στις αρχές του περασμένου αιώνα, εν όψει του Α' Παγκοσμίου Πολέμου κατά το Μακεδονικό Μέτωπο, γνωστό και ως Μέτωπο της Θεσσαλονίκης, που ξεκίνησε με την αποβίβαση της Στρατιάς της Ανατολής, η οποία αποτελούταν από αγγλικές και γαλλικές δυνάμεις συμμαχικών στρατευμάτων, ενάντια στη συμμαχία Γερμανών, Αυστριακών, Βουλγάρων και Τούρκων. Η αποβίβαση και εγκατάσταση των αγγλικών και γαλλικών στρατευμάτων είχε αμυντικό χαρακτήρα. Η Στρατιά της Ανατολής, ήταν σε επιφυλακή για ενδεχόμενη σύρραξη.
Η εγκατάσταση των δυνάμεων έγινε στη δυτική Θεσσαλονίκη, έξω από τα τείχη της πόλης, στην περιοχή Ζεϊτένλικ, στη σημερινή οδό Λαγκάδα στη Σταυρούπολη, αλλά και στα περίχωρα της δυτικής Θεσσαλονίκης, όπου προϋπήρχαν στρατόπεδα και στρατώνες ήδη από τον 19ο αιώνα, όπως το στρατόπεδο πυροβολικού (Μακεδονομάχου) Παύλου Μελά, το οποίο εκείνη την περίοδο χρησιμοποιήθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις.
Ο στρατηγός Sarrail (αρχιστράτηγος των συμμαχικών δυνάμεων), στις γαλλικές εγκαταστάσεις περπατά μέσα στις ράγες. Οκτώβριος 1915 - πηγή: 19ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης.
Αεροφωτογραφία του Στρατοπέδου Ζεϊτένλικ, έπειτα από γερμανικούς βομβαρδισμούς. Είναι ορατοί οι σιδηρόδρομοι - πηγή: 19ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Στην περιοχή που εγκαταστάθηκαν τα στρατεύματα, για την κάλυψη των αναγκών μεταφοράς στρατευμάτων, όπλων, πυρομαχικών και άλλων στρατιωτικών υλικών, δημιουργήθηκε σιδηροδρομικό δίκτυο. Από χάρτες και αεροφωτογραφίες εκείνης της εποχής, είναι γνωστή η θέση των γραμμών, αλλά δεν είναι γνωστό το εύρος τους.
Σε ορισμένες πηγές αναφέρεται ότι στις γραμμές κινούταν γαλλικά τραίνα τύπου Ντεκοβίλ. (Decauville, ελαφρού τύπου γαλλική ατμομηχανή για στενούς σιδηρόδρομους.)
Ντεκοβίλ, τέλη 19ου αιώνα.
Ντεκοβίλ σε λειτουργία - Φωτογραφία από gaugemasterretail.com
Από το Ελευθέριο ως στην Ευκαρπία.
Με την έρευνα που έγινε από το ThessWest διαπιστώσαμε τα εξής. Οι γραμμές συνδέονταν με την κύρια γραμμή ΠΑΘΕ-Π, τη γραμμή που τερματίζει σήμερα στο Σιδηροδρομικό Σταθμό Θεσσαλονίκης. Οι γραμμές του δικτύου διέσχιζαν τις περιοχές Ελευθερία, Νέο Κορδελιό - Εύοσμος (Χαρμάνκιόϊ), Επτάλοφο, Σταυρούπολη (Ζεϊτένλικ) και έφταναν ως τον Άνω Εύοσμο (Γιαουρτλάρ), τη Νικόπολη - Ευξεινούπολη (Καρά Τοπράκ) και τη Νέα Ευκαρπία (Λεμπέτ). Σε αυτές τις τοποθεσίες υπήρχαν στρατιωτικές εγκαταστάσεις, ακόμη και αεροδρόμια. Μάλιστα, κάποια από αυτές τις εγκαταστάσεις υφίστανται ως σήμερα.
Για πρώτη φορά δημοσιεύεται χάρτης του παλιού σιδηροδρομικού δικτύου Θεσσαλονίκης, με υπόβαθρο σημερινό χάρτη.
Το σιδηροδρομικό δίκτυο το 1915-1918.
Το παλιό σιδηροδρομικό δίκτυο σε χάρτη του 2021. (Κλικ στην εικόνα για μεγέθυνση χάρτη).
Όπως προαναφέρθηκε, η δυτική Θεσσαλονίκη στον Α' ΠΠ αποτέλεσε πεδίο στρατιωτικών εγκαταστάσεων. Το σιδηροδρομικό δίκτυο κάλυπτε την περιοχή μεταξύ του Λιμένα, της οδού Λαγκαδά, της εξωτερικής περιφερειακής οδού (Εγνατία) και
Οι τοποθεσίες όπου υπήρχε σιδηρόδρομος, με τα σημερινά τοπωνύμια:
Κεντρική Αγορά (Λαχαναγορά)
Σφαγεία
Δενδροπόταμος (συνοικία)
Ελευθέριο
Κορδελιό
Κάτω Εύοσμος
Νέα Πολιτεία
Άνω Εύοσμος
Ευαγγελισμός
Επτάλοφος
Μενεμένη
Αμπελόκηποι
Αμπελώνες
Τερψιθέα
Πρόνοια (Κέντρο Στυαρούπολης)
Ομόνοια
Άνω Ηλιούπολη
Κάτω Ηλιούπολη
Κάτω Νικόπολη
Ευξεινούπολη
Άνω Ανθόκηποι
Κόμβος ΤΙΤΑΝ (Βιομηχανική Περιοχή Ευκαρπίας)
Το δίκτυο όπως είναι σήμερα.
Πλέον παραμένουν ενεργές μόνο οι γραμμές του επιβατικού και εμπορικού σταθμού ΠΑΘΕ-Π. Η παλιά γραμμή της οδού Επτανήσου στο Κορδελιό, υπάρχει μέχρι σήμερα αλλά είναι ανενεργή και καταλήγει στα ενεργά στρατόπεδα «Παπακυριαζή» και «Μεγάλου Αλεξάνδρου» πρώην «Σύνταγμα Σιδηροδρόμων», το οποίο ήταν μεγαλύτερο σε έκταση. Στη θέση των υπόλοιπων χαράξεων δημιουργήθηκαν δρόμοι, οικοδομές, βιομηχανίες, κ.α.
Με μοβ χρώμα στο παρακάτω χάρτη διακρίνεται το σχέδιο μελλοντικής επέκτασης του μητροπολιτικού σιδηροδρόμου προς Εύοσμο και Ευκαρπία.
Το υφιστάμενο σιδηροδρομικό δίκτυο. (Κλικ στην εικόνα για μεγέθυνση χάρτη).
Η υφιστάμενη ανενεργή σιδηροδρομική γραμμή, στην οδό Επτανήσου στον Εύοσμο. Πηγή: Google StreetView.
Η ζωή του σιδηροδρόμου στις δυτικές συνοικίες ήταν σύντομη, καθώς διήρκεσε περίπου ως τη λήξη του μεσοπολέμου ή του Β΄ ΠΠ. Ο λόγος της κατάργησης δεν είναι γνωστός, ίσως η άναρχη αστικοποίηση και ο κακός πολεοδομικός σχεδιασμός να είναι πιθανά αίτια, αλλά αν δεν ξηλώνονταν οι γραμμές τότε και υπήρχε προοπτική ανάπτυξης, ενδεχομένως θα ήταν διαφορετικές οι συνθήκες μαζικής μεταφοράς στα δυτικά σήμερα.
Ωστόσο δε θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού μετά την πλήρη κατάργηση των σιδηροδρόμων και των χαράξεων στα δυτικά, το 1957 επί κυβέρνησης Κ. Καραμανλή καταργήθηκε το τραμ της Θεσσαλονίκης, για να προκριθεί σε μονοπωλιακή διαχείριση των συγκοινωνιών ο ΟΑΣΘ, με τις γνωστές συνέπειες.
thesswest.com
sidirodromikanea.blogspot.com
