Χαρακτηριστικό σημείο της αποθήκης στο Καλοχώρι με τις παιδικές σαρκοφάγους ανάμεσα στα καφάσια με τα ευρήματα.
Αν η καρδιά της ανασκαφής του Μετρό Θεσσαλονίκης είναι τα μνημειακά βυζαντινά σύνολα με τους οδικούς άξονες Decumanus Maximus και Cardo, το τετράπυλο, τις πλατείες, τα καταστήματα, τα κατάλοιπα των οικιών της αστικής βυζαντινής Θεσσαλονίκης που αποκαλύφθηκαν κυρίως στους σταθμούς Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας, η ψυχή της είναι εδώ. Στο Καλοχώρι, όπου βρίσκονται τα εργαστήρια συντήρησης και οι αποθήκες της μεγαλύτερης ανασκαφής των τελευταίων ετών.
Οι ειδικοί συντηρητές ψηφιδωτών Δημήτρης Ζάννης, Μίμης Ευδόξιος και Κατερίνα Ηγουμενίδου επί το έργο | Αλέξανδρος Ιωάννης Κανέλλης
Περισσότερα από 350.000 ευρήματα έχουν φτάσει κι εξακολουθούν να έρχονται για να δεχθούν θεραπεία, δηλαδή να συντηρηθούν, να καταγραφούν και να αποθηκευτούν. Αρχαιολόγοι, νομισματολόγοι, συντηρητές κεραμικής, ψηφιδωτών, νομισμάτων, σχεδιαστές, οι γυναίκες που τα καθαρίζουν από το χώμα και οι φύλακες είναι οι άνθρωποι που τα φροντίζουν με τις ειδικές γνώσεις τους, με στοργή και υπερηφάνεια. Ωστόσο οι συνθήκες είναι δύσκολες.
Πολύ δύσκολες. Κρύο τον χειμώνα, υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι και οι αποθήκες χώρος με υποτυπώδεις συνθήκες για την εξειδικευμένη εργασία που προσφέρουν οι εργαζόμενοι και τη σπουδαιότητα των ευρημάτων.
Κομμάτι από λυχνάρι που η τεχνοτροπία αποδίδεται στη βόρεια Τυννησία. Ωστόσο αντίγραφό του είχε κατασκευστεί στη Θεσσαλονίκη της εποχής | Αλέξανδρος Ιωάννης Κανέλλης
Τα νερά από τις πυκνές βροχοπτώσεις στα τέλη Ιουνίου είχαν σχηματίσει λιμνούλες στον εξωτερικό χώρο της αποθήκης η οποία βρίσκεται χαμένη στη βιομηχανική ζώνη του Καλοχωρίου, όνομα που δίνεται κατ’ ευφημισμόν.
Οι εργαζόμενοι μάλιστα, κάνοντας χιούμορ υψηλού επιπέδου, είχαν φέρει κι ένα πλαστικό βαρκάκι σαν αυτά που παίζουν τα νήπια, για να διασκεδάσουν τις εντυπώσεις του καλοκαιριού αφού αναγκάζονται να βάζουν μαδέρια-γέφυρες για να μετακινηθούν. Ωστόσο η ημέρα που επισκεφτήκαμε το Καλοχώρι, η προτελευταία του Ιουνίου, είχε μόνο καλές ειδήσεις.
Οι συμβάσεις των 40 έκτακτων υπαλλήλων ανανεώθηκαν μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου. Ενώ η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων της Πόλης Θεσσαλονίκης και υπεύθυνη των αρχαιολογικών έργων του Μετρό Θεσσαλονίκης, η Πολυξένη Αδάμ-Βελένη, είχε ενημερωθεί από το υπουργείο Πολιτισμού για την προαγωγή της στη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ. Μέσα σε κλίμα γενικής ευφορίας λοιπόν ξεκινήσαμε την περιήγηση στον τεράστιο χώρο που φυλάσσεται όλο το 24ωρο. Εργάζονται 10 αρχαιολόγοι και 14 συντηρητές με διαφορετικές ειδικότητες, σχεδιαστές, οι γυναίκες που πλένουν τα αρχαία και οι φύλακες.
Ειδικά εργαστήρια, καφάσια στοιβαγμένα επιμελώς με αρχαιότητες που περιμένουν τη σειρά τους, σχεδιαστήρια, σημεία με τα συντηρημένα ευρήματα, η αίθουσα πλυσίματος και πλησίον το στεγνωτήριο με τους μεγάλους ανεμιστήρες, το τμήμα συντήρησης των ψηφιδωτών παίρνουν ζωή από τη δράση των ανθρώπων.
Χωρίς αυτούς και τους συνάδελφους τους σε όλη τη χώρα, θα ήταν αδύνατο να θαυμάσουμε τους θησαυρούς που λάμπουν στις προθήκες των μουσείων και στα βάθρα των εκθέσεων κουβαλώντας χιλιάδες χρόνια ιστορίας του τόπου. Γιατί τα αρχαία ευρήματα δεν έχουν καμία σχέση -πριν και μετά τη συντήρηση- ανάμεσα στην έξοδό τους από το σκάμμα της ανασκαφής και έως τη στιγμή που γίνονται έκθεμα.
Το στρατηγείο στο Καλοχώρι, η αίθουσα καθαριότητας των αρχαιοτήτων. Από εδώ ξεκινούν όλα. |Αλέξανδρος Ιωάννης Κανέλλης
Τα ευρήματα, από τα ελληνιστικά χρόνια έως τον 19ο αιώνα, περιλαμβάνουν από θραύσματα και περίτεχνες σαρκοφάγους, αγγεία, ειδώλια, εργαλεία, οικοσκευές, νομίσματα, τμήματα από αγάλματα όπως τον κορμό Σάτυρου, την μόλις 40 εκ. αλλά υπέροχη Αφροδίτη, το άγαλμα της Αρτεμης και άλλα από τα ελληνιστικά και τα ρωμαϊκά χρόνια μέχρι χρυσά κοσμήματα και 14 χρυσά στεφάνια από τον 4ο αι π.Χ. και κυρίως από τον 3ο αι π.Χ. «Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης είναι πρώτο στον κόσμο σε χρυσά στεφάνια, είναι περισσότερα από 20. Μαζί με αυτά τα 14 η Θεσσαλονίκη γίνεται η πρωτεύουσα των χρυσών στεφανιών. Χρυσοστεφανωμένη πόλη», λέει με χαρά που δεν κρύβεται η κ. Βελένη.
Σύνθεση από χρυσά στεφάνια που βρέθηκαν στην ανασκαφή σε ειδική φωτογράφηση για το λεύκωμα που θα κυκλοφορήσει | ΥΠΠΟΑ-ΕΦΑΠΟΘ/Ο. Κουράκης
Για τα κινητά ευρήματα συζητιέται η διοργάνωση μεγάλης έκθεσης άμεσα, με τα καλύτερα να δίνουν την αντιπροσωπευτική εικόνα της Θεσσαλονίκης, της δεύτερης πόλης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όσο και στοιχεία για την ίδια την αυτοκρατορία. Μελλοντικός στόχος είναι η δημιουργία μουσείου. Το σίγουρο πάντως είναι ότι τον Σεπτέμβριο θα κυκλοφορήσει, πιθανόν στο πλαίσιο της Διεθνούς Εκθεσης, λεύκωμα με φωτογραφίες.
Η ξενάγηση στο Καλοχώρι ξεκίνησε από το τμήμα Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων. Δίπλα βρίσκονται οι Βυζαντινές & Μεταβυζαντινές Αρχαιότητες όπου φτάνουν διακεκριμένα ευρήματα κεραμικής.
«Εδώ έρχονται νομίσματα, ειδώλια, λυχνάρια, αγγεία. Αφού κάνουμε επιλογή δίνουμε τα καλύτερα για συντήρηση. Στη συνέχεια επιστρέφουν, καταγράφονται, φωτογραφίζονται και σχεδιάζονται. Εχουμε πολλά ταφικά σύνολα από το ανατολικό και δυτικό νεκροταφείο Θεσσαλονίκης και από ευρήματα επιχώσεων», μας εξηγεί η αρχαιολόγος Ευγενία Χριστοδουλίδου.
Ολα καταγράφονται ηλεκτρονικά και όπως μας λέει η αρχαιολόγος Σταυρούλα Τζεβρένη του τμήματος Βυζαντινών & Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων ΕΦΑ Θεσσαλονίκης: «Οι επικεφαλής αρχαιολόγοι στο πεδίο καταγράφουν τα ευρήματα μόλις βγουν από τα σκάμμα, σε φορητό υπολογιστή που είναι συνδεδεμένος με τη βάση δεδομένων. Είναι προηγμένο σύστημα όπου τα ευρήματα παίρνουν αμέσως τον αριθμό τους, δηλαδή την ταυτότητά τους κωδικοποιημένα από το ένα στο άπειρο. Τα βυζαντινά είναι πάνω από 200.000 ευρήματα. Οταν φτάσουν στο Καλοχώρι οι αρχαιολόγοι κάνουν τη διανομή: κεραμική, νομίσματα, ψηφιδωτά ανά ειδικότητα. Πρώτα πλένονται και στη συνέχεια επιλέγεται τι θα δοθεί για συντήρηση. Οι αρχαιολόγοι μπαίνουν online και περνούν τα καινούργια στοιχεία στα ημερολόγια. Είναι περίπλοκη διαδικασία αλλά απαραίτητη, γιατί συστηματικά χτίζουμε την τελική εικόνα, που είναι το ζητούμενο».
Και η Τζένη Βελένη συμπληρώνει: «Είναι ενδεδειγμένη μέθοδος, δεν ξέρω αν έχει εφαρμοστεί ξανά στην Ελλάδα, αν και θα έπρεπε να ισχύει για όλες τις ανασκαφές. Οταν δημοσιευτεί η βάση δεδομένων θα έχουμε στην ουσία την πρώτη δημοσίευση της ανασκαφής. Θα είναι προοδευτική η δημοσίευση τα επόμενα χρόνια και θεωρώ ότι για δεκαετίας θα ασχολούνται οι επιστήμονες. Εχουμε περισσότερα από 350.000 ευρημάτων και όλα βρίσκονται εδώ εκτός από τα πλέον πολύτιμα, τα χρυσά στεφάνια, τα κοσμήματα που φυλάσσονται σε ειδικό χώρο μεγίστης ασφαλείας.
Σταυρούλα Τζεβρένη: «Το σημαντικό είναι ότι τα αντικείμενα δεν είναι αποκομμένα από το αρχαιολογικό περιβάλλον τους. Στο βυζαντινό τμήμα συγκεντρώνουμε όλα τα συνευρήματα και δημιουργούμε μια ευρύτερη ομάδα. Πέρα από τη χρονολόγηση βρίσκεις στοιχεία για τον χώρο απ’ όπου προήλθε το αντικείμενο, τη σχέση του με τα υπόλοιπα ακόμα και με τα αρχιτεκτονικά μέλη».
Τζένη Βελένη: «Αυτό είναι το τεράστιο πλεονέκτημα των ανασκαφών στην Ελλάδα. Σου δίνουν σημαντικά ή λιγότερο σπουδαία ευρήματα αλλά ολόκληρη τη στρωματογράφηση. Ολα τα μουσεία του δυτικού κόσμου έχουν αντικείμενα αποσπασμένα από το περιβάλλον, τη χρήση τους, ανερμήνευτα πολλές φορές και γι’ αυτό τα αντιμετωπίζουν σαν έργα τέχνης. Αν δεν μπορείς να ερμηνεύσεις όμως αυτό που έχεις βρει, δεν μπορείς να το δώσεις με εύληπτο τρόπο στο κοινό που είναι ο τελικός αποδέκτης.
»Πρέπει να υπάρξουν βιβλία για ανθρώπους που δεν είναι γνώστες της ιστορίας και της αρχαιολογίας, γιατί μόνο έτσι η αρχαιολογία θα αποκτήσει κοινωνικό πρόσωπο. Με τη γνώση θα γίνει κτήμα του κοινού και χρήσιμη για τις δικές μας ζωές».
Τμήμα συντήρησης ψηφιδωτών
Τα ψηφιδωτά αφαιρούνται με μεγάλη προσοχή. Μετά τη συντήρηση με απόφαση του ΚΑΣ και σε συνεργασία με τους αρχιτέκτονες θα υποδειχθούν οι θέσεις επανατοποθέτησής τους στους σταθμούς ή στο μουσείο.
Ο συντηρητής Δημήτρης Ζάννης εξηγεί: Είναι τμήμα από τα ψηφιδωτά δάπεδα που βρήκαμε στον σταθμό Αγίας Σοφίας. Χωρίσαμε το μεγάλο σε 36 τεμάχια και εδώ βγάζουμε το παλιό κονίαμα και καθαρίζουμε τις ψηφίδες. Οταν βρεθούν στην ανασκαφή, κολλάμε επάνω τους -με φυσική κόλλα- ειδικά πανιά. Στη συνέχεια αποκολλώνται από το έδαφος και εδώ καθαρίζονται πετρούλα πετρούλα και συμπληρώνονται. Θα ακολουθήσει πλέγμα μηχανικής στήριξης για να ρίξουμε το παραδοσιακό κονίαμα και όταν στεγνώσει θα διαλύσουμε με νερό και ατμό την κόλλα για να μείνει η εικόνα από το παλιό ψηφιδωτό αλλά με καινούργιο κονίαμα. Μετά σαν παζλ θα δέσουμε τα κομμάτια το ένα με το άλλο.
• Τι χρειάζεται η δουλειά σας;
-Γνώση, υπομονή, εμπειρία. Οι διαδικασίες είναι επίπονες, αργές. Κάθε κομμάτι απαιτεί πολλές εργατοώρες. Σκεφτείτε ότι το κονίαμα γίνεται με παραδοσιακή συνταγή και με φυσικά υλικά και χρειάζεται περισσότερες από 20 ημέρες.
Και ο Φώτης Παπαδόπουλος συμπληρώνει: «Λαμβάνουμε δείγματα από το γνήσιο κονίαμα, κάνουμε αναλύσεις για να δούμε τη σύσταση και έτσι δημιουργούμε το αντίστοιχο καινούργιο. Είναι η φάση που προηγείται του καθαρισμού».
Χώρος πλυσίματος και στεγνωτήριο
Από εδώ ξεκινούν τα πάντα. Εδώ είναι η πρώτη γραμμή παραγωγής, η βάση όπου φτάνει η άπλυτη η κεραμική και οι 10 κυρίες σε συνθήκες εντατικές και αρκετά δύσκολες καθαρίζουν τα κομμάτια.
«Πρώτα τα ξεπλένουμε. Βγάζουμε τη λάσπη, τα τρίβουμε γύρω γύρω με το βουρτσάκι και ρίχνουμε συνέχεια τόσο νερό μέχρι να βγει καθαρό», μας λένε οι: Παναγιώτα Σπυροπούλου, Μαρία Ηλιάδου, Χριστίνα Σταμπουλή, Ειρήνη Μεϊτανή. «Στη συνέχεια απλώνονται στον πύργο για να στεγνώσουν και η διαδικασία απαιτεί μεγάλη προσοχή για να μην μπερδευτούν τα καρτελάκια με τις ενδείξεις. Αυτό είναι το παν», συμπληρώνουν οι Αναστασία Ρουμελιώτη, Γιώτα Κουντοπού, Μαρία Κιρκίδου και στην ερώτηση «πώς αισθάνεστε;» απαντούν: «Πολύ σημαντικές, συμβάλλουμε σ’ αυτό το κομμάτι του πολιτισμού μας».
Το έμπειρο μάτι του αρχαιολόγου Σταύρου Ζαχαριάδη εντοπίζει ένα περίτεχνο κομμάτι και μας εξηγεί: «Είναι αντίγραφο λυχναριού που προέρχεται από τη βόρεια Τυνησία. Κατασκευάστηκε στην Αθήνα ή εδώ στη Θεσσαλονίκη. Δεν κατάλαβαν ότι πρόκειται για λυχνάρι και ήρθε με την κεραμική. Τώρα θα φύγει ως διακεκριμένο εύρημα και θα πάρει ταυτότητα και αριθμό. Συναντάμε αντικείμενα από όλη τη Μεσόγειο. Αυτή η χυτρούλα είναι από νησί του Αιγαίου».
Τμήμα συντήρησης
Ο συντηρητής Σωτήρης Βρέσκος μάς εξηγεί: «Είμαι δύο χρόνια και έχω συντηρήσει πάνω από 3.000 νομίσματα. Ολα τα συντηρημένα μπαίνουν σε κουτιά με την ειδική ένδειξη της ταμπέλας και φυλάσσονται στο Καλοχώρι. Οσα δεν έχουν μεγάλο ενδιαφέρον αποθηκεύονται και τα υπόλοιπα είναι έτοιμα προς έκθεση.
»Παραδίπλα στον ίδιο χώρο γίνεται ανάταξη και συγκόλληση αγγείου. Οταν ολοκληρωθούν οι διαδικασίες συντήρησης και σχεδιασμού τα αντικείμενα θα πάρουν πάλι τον δρόμο της καταγραφής και της φωτογράφησης, θα αποθηκευτούν και τα καλύτερα θα αναδειχθούν σε κάποια έκθεση».
Τον Σεπτέμβριο αναμένεται να κυκλοφορήσει δίγλωσσο λεύκωμα άνω των 250 σελίδων με περισσότερες από 170 φωτογραφίες των ευρημάτων, των σταθμών με τις αρχαιότητες και τα κατασκευαστικά έργα. Θα είναι η πρώτη παρουσίαση του αρχαιολογικού πλούτου που έχει έρθει στο φως, ενώ ο τίτλος του «βρίσκεται στα σκαριά».
«Εχει συσσωρευτεί τεράστιος πλούτος ευρημάτων και θέλουμε να τον παρουσιάσουμε στο ευρύ κοινό», λέει η κ. Βελένη. «Σκεφτήκαμε με την Αττικό Μετρό ένα λεύκωμα, όχι αυστηρά επιστημονικό, γιατί το μεγάλο κοινό ταλαιπωρείται τα τελευταία χρόνια με όσα συμβαίνουν στην πόλη για να κατασκευαστεί το Μετρό. Στις σελίδες θα μιλάμε για το πώς διαχειριστήκαμε και διαχειριζόμαστε τους εφτά σταθμούς και το αμαξοστάσιο που έβγαλαν αρχαιότητες, τους σημαντικότερους, Αγ. Σοφίας και Βενιζέλου, και τον μεγάλο αγώνα που δόθηκε για να βρεθεί λύση να μη μετακινηθεί».
Συντάκτης: Βασιλική Τζεβελέκου
Πηγή: efsyn.gr
